Odam va hayvonlar fiziologiyasi

Ishdan maqsad
. Sinaluvchi оdamda asоsiy almashinuv qancha bo`lishini hisoblash. 
Zarur jiхоzlar
: bo`y o`lchaydigan asbоb, tarоzi, asоsiy almashinuvni hisoblash uchun 
jadval. 
 
6-jadval 
Erkaklarning bo’yi va yoshiga ko’ra sutkalik asosiy almashinuvni aniqlashda foydalaniladigan 
ko’rsatkichlar 
Bo’yi 
(см) 
Yoshi (yil) 
17 
19 
21 
23 
25 
27 
29 
31 
33 
35 
140 
553 
523 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
144 
593 
568 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
148 
633 
608 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
152 
573 
648 
619 
605 
592 
578 
565 
551 
538 
524 
156 
716 
678 
639 
645 
612 
588 
585 
571 
558 
544 
160 
743 
708 
659 
645 
632 
618 
605 
691 
578 
564 
164 
773 
738 
679 
665 
652 
638 
625 
611 
698 
684 
168 
803 
768 
699 
685 
672 
658 
645 
631 
618 
604 
172 
823 
788 
719 
705 
692 
673 
665 
ўзн51 638 
624 
176 
843 
808 
739 
725 
712 
698 
685 
671 
658 
644 
180 
863 
828 
759 
745 
732 
718 
705 
691 
678 
664 
184 
883 
848 
779 
765 
752 
738 
725 
711 
798 
684 
188 
903 
868 
799 
785 
772 
758 
745 
731 
718 
704 
192 
923 
888 
819 
805 
792 
778 
765 
751 
738 
724 
196 
- 
908 
839 
825 
812 
798 
785 
871 
758 
744 
200 
- 
- 
859 
845 
832 
818 
805 
791 
778 
764 
 
 
 
7-jadval
Ayollarning bo’yi va yoshiga ko’ra sutkalik asosiy almashinuvni aniqlashda 
foydalaniladigan ko’rsatkichlar 
 
Bo’yi 
(см) 
Yoshi(yil) 
17 
19 
21 
23 
25 
27 
29 
31 
33 
35 
140 
155 
146 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
144 
171 
162 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 

---

48 
148 
187 
187 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
152 
201 
192 
183 
171 
164 
155 
146 
136 
127 
117 
156 
215 
206 
190 
181 
172 
162 
153 
144 
134 
12 
160 
229 
220 
198 
188 
179 
170 
160 
161 
142 
132 
164 
243 
234 
205 
196 
186 
177 
168 
158 
149 
140 
168 
255 
246 
213 
203 
194 
197 
175 
166 
156 
147 
172 
267 
258 
220 
211 
201 
192 
183 
173 
164 
154 
176 
274 
270 
227 
218 
712 
698 
685 
671 
658 
644 
180 
863 
828 
759 
745 
732 
718 
705 
691 
678 
664 
184 
883 
848 
779 
765 
752 
738 
725 
711 
798 
684 
188 
903 
868 
799 
785 
772 
758 
745 
731 
718 
704 
192 
923 
888 
819 
805 
792 
778 
765 
751 
738 
724 
196 
- 
908 
839 
825 
812 
798 
785 
871 
758 
744 
200 
- 
- 
859 
845 
832 
818 
805 
791 
778 
764 
Gavda vazniga ko’ra asosiy almashuvni aniqlashda foydalaniladigan ko’rsatkichlar 
Ayollar 
Erkaklar 
Vazn 
(kg) 
kkal 
Vazn 
(kg) 
kkal 
Vazn 
(kg) 
Kkal 
Vazn 
(kg) 
Kkal 
45 
46 
47 
48 
49 
50 
51 
52 
53 
54 
55 
56 
57 
58 
59 
60 
61 
62 
63 
64 
65 
1085 
1095 
1105 
1114 
1124 
1134 
1154 
1143 
1162 
1172 
1181 
1191 
1200 
1210 
1219 
1229 
1238 
1248 
1258 
1267 
1277 
66 
67 
6 
69 
70 
71 
72 
73 
74 
75 
76 
77 
78 
79 
80 
81 
82 
83 
84 
85 
86 
1286 
1296 
1305 
1315 
1325 
1034 
1353 
1344 
1353 
1372 
1382 
1391 
1401 
1411 
1420 
1430 
1439 
1449 
1458 
1468 
1478 
50 
51 
52 
53 
54 
55 
56 
57 
58 
59 
60 
61 
62 
63 
64 
65 
66 
67 
68 
69 
70 
754 
768 
782 
795 
809 
823 
850 
837 
864 
878 
892 
905 
919 
933 
947 
960 
974 
988 
1002 
1015 
1029 
71 
72 
73 
74 
75 
76 
77 
78 
79 
80 
82 
84 
86 
88 
90 
92 
94 
96 
98 
100 
102 
1043 
1057 
1070 
1084 
1098 
1122 
1139 
1125 
1153 
1167 
1194 
1222 
1247 
1277 
1304 
1332 
1359 
1387 
1414 
1442 
1469 
Ishni bajarish tartibi
. Tеkshirishda sinaluvchining bo`yi o`lchanadi va оg’irligi 
tоrtiladi. So`ngra ikkita qiymat tоpiladi: birinchisi оdamning bo`yi va yoshi bo`yicha (6-7-
jadval), ikkinchisi оg’irligi bo`yicha (8-jadval). Asоsiy almashinuvni aniqlash uchun ikkala 
qiymat qo`shiladi. Masalan, sinaluvchi ayol 21 yoshda, bo`yi 168 sm, vazni 65 kg. 7-jadvaldan 
gоrizоntal chiziq bo`yicha 21 yosh, vеrtikal chiziq bo`yicha bo`yi 168 sm, kеsishgan jоyda 

---

49 
213 kkal, 6-jadvaldan 65 kg оg’irlikka to`g’ri kеladigan 1277 kkal tоpiladi. Tоpilgan har ikkala 
qiymat qo`shilsa, ya’ni 213+1277=1400 kkal chiqadi. 
Har bir studеnt o`zining jinsi, yoshi va vazniga mоs kеladigan asоsiy almashinuvni 
hisoblaydi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

50 
25-26-Laborotoriya mashg’uloti 
Mavzu: Buyrak anatomiyasi. Siydik sifat tahlilini aniqlash. 
 
Buyraklar organizmdan oqsil almashinuvi ohirgi mahsulotlarning (moche-vina, amiak, 
kreatin, siydik kislota, sulfitlar va boshqalarning) ko’p qismini chiqarib tashlaydi, qonning 
osmotik bosimi va reaktsiyasini turg’un holda saqlab turadi. Buyraklar organizmga kirgan turli 
zaharli va dori moddalarni ham chiqarib tashlaydi. 
Buyraklarning tuzilishi va funktsional birligi nefrondir. Nefron ikki qavat devorli 
kosacha-Boumen kapsulasidan boshlanib, uning davomi birinchi tartib egri kanalchaga 
aylanadi, bu kanalcha buyrakning miya qavatiga borib tug’rilanadi va Genle qovuzligini hosil 
qiladi. Qovuzloqning yuqoriga ko’tariluvchi tirsagi ikkinchi tartib egri kanalchaga aylanadi 
va siydik chiqaruvchi naylarga ochiladi. Siydik chiqaruvchi har bir nayga juda ko’p mayda 
kanalchalar ochiladi.Siydik chiqaruvchi naylar buyrak jomi bo’shlig’iga chiqadigan so’rg’ich 
uchiga ochiladi.Buyraklar qon tizimining o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, ulardagi 
arteriya qon ikki qavat kapillyarlar turidan o’tadi. Buyrak arteriyasidan Baumen kapsulasining 
har biriga qon olib keluvchi arteriya tomiri keladi va kapillyarlarning qalin turiga shoxlanadi. 
Malpigi koptokchasi deb ataladi va kapsulaning boshqa qismida joylashgan bo’ladi. Malpigi
koptoqchasidagi kapillyarlar bir-biri bilan qo’shilib, qon olib ketuvchi arteriyalarni hosil 
qiladi. Bu arteriya qaytadan birinchi, ikkinchi tartib egri kanalchalarini va Genle qovuzlog’ini 
o’rab oluvchi kapillyarlarga bo’linadi. So’ngra kapillyarlar qo’shilib mayda venalarga 
aylanadi, buyrak venasi hosil bo’lib, pastki kovak venaga ochiladi.Buyraklarda 2000000 ga 
yaqin nefron bo’ladi. 
Chiqaruv jarayonlari organizmda moddalar almashinuvining ohirgi bosqichidir; 
keyinchalik organizmda foydalanilmaydigan parchalanish maxsulotlari bu jarayonlar, 
oqibatida organizmdan chiqarib tashlanadi.
Odamda buyraklar ter bezlari o’pka va ichak chiqaruv organlaridir. O’pka chiqaruv 
organidir, chunki karbonat kislota, suv va uchuvchan moddalar, masalan, narkoz vaqtida efir 
va xlorofrom bug’lari, maslikda alkogol bug’lari organizmdan o’pka orqali chiqib ketadi. 
Ichak ba'zi og’ir metallarning tuzlarini, shuningdek o’t pigmentlarining o’zgarish 
maxsulotlarini organizmdan chiqarib yuboradi. 
Chiqaruv organlari modda almashinuvining ohirgi mahsulotlarini organizmdan chiqarib 
yuborish bilan bir qatorda, organizm ichki muhitining tarkibi va xossalarini doim bir darajada 
saqlash uchun ham ahamiyatli. Masalan, ular osmo boshqarilishida, ya'ni organizmda ichki 

---

51 
muhitining osmotik bosimining doim bir darajada saqlashda (izoosmiya) va undagi ionlar 
tarkibining doim bir darjada saqlashda (izoioniya) qatnashadi.Chiqaruv organlari-buyraklar, 
o’pka, ter bezlari-organizmda vodorod ionlari kontsentratsiyasini doim bir darajada saqlashda 
ham muhim ahamiyatga egadir.O’pka alveolalari va teri yuzasidan suv bug’lanishi gavda 
xaroratini pasaytirdi, modomiki shunday ekan, ter bezlari va o’pka xarorat boshqarilishida 
ham qatnashadi. 
Chiqaruv azolar orasida yog’ va sut bezlari alohida o’rin tutadi. Ular ajratadigan 
moddalar teri yog’i va sut-modda almashinuvining ohirgi mahsuloti bo’lmay ma'lum 
fiziologik ahamiyatga egadir; sut yangi tug’ilgan bolalarga ovqat bo’ladi, teri yog’i terini 
moylab turadi.