Оддий хукмлар сифати ва миқдорига кўра турларга



Download 53,25 Kb.
bet1/6
Sana21.02.2022
Hajmi53,25 Kb.
#77333
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Оддий хукмлар



WwW.Kutubxona.TK
Оддий хукмлар

Хукмлар тузилишига кўра оддий ва мураккаб бўлади. Оддий хукм деб таркибидан яна бир хукмни ажратиб бўлмайдиган мулохазага айтилади. Таркибидан икки ёки ундан ортиқ хукмни ажратиш мумкин бўлган мулохазаларга мураккаб хукм дейилади. Масалан, «Мантиқ илмини ўрганиш тўғри фикрлаш маданиятини шакллантиради» деган мулохаза оддий хукмни ифодалайди. «Мантиқ илми тафаккур шакллари ва қонунларини ўрганади», деган мулохаза мураккаб хумкмдир. Бу мулохазанинг таркиби икки қисмдан: «Мантиқ илми тафаккур шаклларини ўрганади» ва «Мантиқ илми тафаккур қонунларини ўрганади», деган икки оддий хукмдан иборат.


Мулохаза (хукм) таркибида мантиқий эга ва мантиқий кесимни ажратиб кўрсатиш мумкин. Мантиқий эга-субъект (S) фикр қилинаётган предмет ва ходисани билдиради. Мантиқий кесим-предикат (P) предметга хос хусусиятни, муносабатни билдиради. Предикатда ифодаланган билимлар хисобига субъект хақидаги тасаввур бойитилади. Хукмнинг субъект ва предикати унинг терминлари деб аталади.
Хукмнинг учинчи зарурий элементи мантиқий боғламадир. У субъект ва предикатни бир-бири билан боғлайди, натижада хукм хосил бўлади. Оддий қатъий хукмнинг формуласи қуйидагича ёзилади: S-P.
Оддий хукмлар сифати ва миқдорига кўра турларга бўлинади. Сифатига кўра тасдиқ ва инкор хукмлар фарқланади. Хукмнинг сифатини vантиқий боғлама белгилайди. Тасдиқ хукмларда белгининг предметга хослиги, инкор хукмларда, аксинча, хос эмаслиги кўрсатилади. Масалан, «А. Орипов Ўзбекистон Республикаси Мадхиясининг муаллифидир»-тасдиқ хукм, «Математика ижтимоий фан эмас»-инкор хукм. Миқдорига кўра оддий хукмлар якка, умумий ва жузъий хукмларга бўлинади. Бунда субъектда ифодаланган предметларнинг сони, яъни унинг хажмидан келиб чиқилади.
Якка хукмларда бирорта белгининг предметга хослиги ёки хос эмаслиги хақида фикр билдирилади. Масалан: «Ўзбекистон Республикаси мустақил давлатдир», «Ахмедов тарихчи эмас».
Умумий хукмларда бирорта белгининг якка предметлар синфининг хаммасига ёки ундаги хар бир предметга тааллуқли ёки тааллуқли эмаслиги хақида фикр баён қилинади. Масалан: «Хар бир инсон бахтли бўлишни хохлайди», ва «Хеч бир ақлли одам вақтини бехуда сарфламайди».
Жузъий хукмларда бирорта белгининг предметлар тўпламининг бир қисмига хос ёки хос эмаслиги хақида фикр билдирилади. Масалан: «Баъзи файласуфлар нотиқдир». «Кўпчилик талабалар дангаса эмас». Жузъий хукмларда «баъзи» сўзи «хеч бўлмаса биттаси, балки хаммаси» деган маънода қўлланилади. Шунга кўра «Баъзи тошлар тирик мавжудот эмас», деган хукм чин бўлади, чунки хеч бир тош тирик мавжудот эмас.
Маълум маънода якка хукмларни умумий хукмлар билан тенглаштириш мумкин. Чунки хар икки хукмда хам тўпламдаги предметларнинг хар бирига нимадир тааллуқли ёки тааллуқли эмас, деб кўрсатилади. Якка хукмларда эса бу тўплам биргина предметдан иборат бўлади.
Мулохазаларнинг тўғри ёки нотўғрилигини аниқлашда ва баъзи бошқа холатларда оддий хукмларнинг миқдор ва сифати бўйича бирлашган классификацияси (асосий турлари) дан фойдаланилади. Улар қуйидагилардан иборат:
1. Умумий тасдиқ хукмлар. Улар бир вақтнинг ўзида хам умумий, хам тасдиқ бўлган фикрни ифодалайди. Масалан, «Хамма талабалар мантиқ илмини ўрганадилар». Бу хукмлар лотин алифбосидаги А харфи билан белгиланади ва «Хамма S-Pдир» формуласи орқали ифодаланади.
2. Умумий инкор хукмлар бир вақтнинг ўзида хам умумий, хам инкор бўлган фикрни ифодалайди. Масалан, «Хеч бир ишбилармон режасиз иш юритмайди». Бу хукм»Хеч бир S-P эмас» формуласи орқали ифодаланади ва лотинча E харфи билан белгиланади.
3. Жузъий тасдиқ хукмлар бир вақтнинг ўзида хам жузъий, хам тасдиқ бўлган фикрни ифодалайди. Масалан, «Баъзи талабалар масъулиятли». У лотинча I харфи билан белгиланади ва «Баъзи S-P дир» формуласи орқали ифодаланади.
4. Жузъий инкор хукм бир вақтнинг ўзида хам жузъий, хам инкор бўлган фикрни ифодалайди. Масалан, «Баъзи талабалар спорт билан шуғулланмайдилар». Унинг формуласи «Баъзи S-P эмас»бўлиб, лотинча O харфи билан белгиланади.

Download 53,25 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish