ТИШ ҚАТТИҚ ТЎҚИМАЛАРИНИ ЧАРХЛАШНИНГ УМУМИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ. Тиш қаттиқ тўқималарини чархлаш Препаратлаш (чархлаш) - (praeparatio сўзидан олинган бўлиб, тайёрлаш, тайёргарлик кўриш деган маънони англатади), бу сунъий коронка билан тўғри қоплашда шароит яратиш учун тиш участкаларини олиш (шлифовкалаш) жараёнидир. Чархланаётган тишга тегишли шаклни бериш сунъий коронка билан унинг бўйинолди қисмини зич қамраб олиш ва тиш функциясини сақлаб қолиш учун зарур. Тўғри тартибда бажариладиган одонточархлаш, тиш пульпасининг термик қўзғатиш, тиш қаттиқ тўқималари ҳароратини кескин ўзгартириш, оғриқ, вибрацион таъсирни тўлиқ инкор қилиши лозим. Бу оғриқсизлантиришни ўз вақтида ва бехато олиб бориш, сув-ҳаволи совитишдан фойдаланиш (доимий тартибда), препаратлашни узиқ-узиқ тартибида олиб бориш билан амалга оширилади. Борнинг айланиши катта тезликда бўлган турбинали бормашиналарни қўллаш, марказий ўткир кесувчи асбоблардан фойдаланиш препаратлашни қисқа вақт оралиғида олиб боришга имкон беради, тиш тўқималарига бор босимининг пасайиши ҳисобига оғриқ камаяди, вибрацион компонент инкор этилади.
Ҳозирги вақтда тиш қаттиқ тўқималарини чархлашлашнинг турли усуллари мавжуд:
механик — ротацион ва қўл асбобларини қўллаш билан;
кимёвий-механик — аминокислота ва натрий гипохлорит аралашмасини сақлаган тизимдан фойдаланиш. Уларнинг таъсири кариоз дентиннинг коагуляциясини чақиради, уни махсус асбоблар билан бўшлиқдан осонгина олишни таъминлайди;
ҳаволи-абразив, ёки кинетик — алюминий альфа-оксид заррачаларининг кучли фокуси тўғирланган таъсири ҳисобига;
лазерли —эрбиев лазеридан фойдаланиш билан;
пневматик —пневматик учликдан фойдаланиш билан;
Пульпанинг чархлашга бўлган реакцияси Тишнинг қаттиқ тўқималари ва пульпа қуйидаги омилларнинг таъсирини ҳис қилади: вибрация, ҳароратнинг ошиши, механик босим ва б.
Қаттиқ тўқималарнинг ўткир операцион жароҳатланишига жавобан пульпада бир соатдан кейиноқ томирларнинг кенгайиши, гиперемия ва қон қуйилиши кўринишида ўткир томирлар бузилиши аниқланади (В.С.Погодин). Кеч муддатларда дентиннинг тўпланиши аниқланади, буни пульпанинг ҳимоя реакцияси каби қабул қилиш мумкин.
Шунингдек тиш пульпасининг нерв элементларининг ўзгариши ва унинг лейкоцитли инфильтрацияси билан кузатилади. Бу пульпанинг асептик яллиғланиши ҳақида далолат беради.
Пульпани яллиғланиш, термик, кимёвий ва бошқа қўзғовчилардан ҳимоя қилиш учун тишлар вақтинчалик пластмассали коронкалар ёки махсус лаклар билан қопланади (В.С.Емгахов, В.Н.Трезубов, МЗ.Штейнгарт).
Парадонтнинг чархлашга бўлган реакцияси Тишни чархлаш пародонтда асептик яллиғланиш чақиради, буни локал вибрация билан боғлайдилар (В. Г. Васильев). Периодонтнинг яллиғланиш реакциясининг фаоллиги препаратлашни якунлагандан кейин 6-12 соатдан сўнг кузатилади. Пародонтда гемодинамика бузилади, вена томиридаги қоннинг димланиши кузатилади. Шунингдек суякда алвеола деворларининг остеонсиз ва қисман остеон қатламини ўраб турувчи алвеолада шиш ривожланади. Қаттиқ тўқималарни чархлашни тартибининг бузилиши эмаль ва дентиннинг дарз кетишига олиб келади (С.Б.Иванова).
Организмнинг чархлашга жавобан реакцияси Тишларни чархлашда кечадиган оғриқ юрак ритмининг тезлашиши ва қон босимининг кўтарилишига олиб келади, бу миокардга бўлган юкламани, ва унинг кислородга бўлган талабини оширади (В.С. Погодин, Д. Джумадиллаев, Г.В. Большаков, В.Н. Трезубов).
Бу стенокардия хуружининг ривожланишига олиб келиши мумкин.
Тишларни чархлашда бормашинанинг ишлаши пациентда қўрқув ва эмоционал зўриқишнинг манбаси бўлиб ҳисобланади.
Оғриқ синдроми тўрт компонентдан иборат:
1. Сенсор компонент;
2. Эмоционал компонент;
3. Вегетатив компонент;
4. Хулқий компонент.
Даъво қилишлар ва судда ишни муҳокама қилишнинг юзага келиши кўп учраши сабабли шифокор-стоматологнинг амалиётидаги барча манипуляциялар тиббий кўрсатмаларга таянган бўлиши лозим. Бунинг учун шуни ёдда тутиш лозимки, ечилмайдиган комбинацияланган конструкциялар остидаги таянч тишларни депулпациялашга қуйидаги ҳолатларда кўрсатма берилади:
1- тиш қаторидаги тишнинг аномал жойлашиши, яъни унинг тиш ёйидан ташқарида ёки 15° дан ортиқ қия жойлашишида;
2 – тиш қаторининг деформациясида, хавфсиз зонадан ташқарида силжиган тишни шлифовкалашда;
3 – катта ўлчамли нуқсоннинг ўрнини тўлдириш учун кўп сонли таянч тишлардан фойдаланиш зарурати туғилганда, бу барча таянч тишлар деворларининг параллел бўлишига эришиш учун қаттиқ тўқималарнинг катта хажмини олиб ташлашни талаб этади;
4 – тишларнинг қаттиқ тўқималарида чуқур кариоз жараён бўлганида.
Пульпа камераси кучли ифодаланганда пациентнинг ёш бўлиши нисбий кўрсатма бўлиб ҳисобланиши мумкин.
Шундай ҳолат бўладики, агар, барча деворларининг параллеллигига эришиб, таянч тишлар қаттиқ тўқималарининг катта хажмини олишга зарурат бўлмаганида, тиш қаторидаги интакт тиш тўғри ҳолатда жойлашган, пульпа камераси кучсиз ифодаланган бўлса ва нуқсон ўрни тўлдирилса, бу депульпацияга қарши кўрсатма бўлиб ҳисобланади.
