Oliy va oʻrta maxsus ta’lim

OʻQUV MATERIALLARI

1. MA’RUZA (NAZARIY MATERIALLAR)

1 – Mavzu: Menejmentning rivojlanish tarixi va hozirgi holati


REJA:

1. 
   Menejmentni paydo boʻlishi.
   
2. 
   Menejmentning ilmiy maktablari. (Ilmiy boshqaruv maktabi. Boshqaruvning klassik yoki ma'muriy maktabi. Boshqaruvdagi insoniy munosabatlar maktabi. Ahloqiy fanlar yoki bixevioristik maktab.)
   
3. 
   Boshqaruv fani maktabi yoki miqdoriy usul. (Vaziyatli yondashuv. Tizimli yondashuv. Jarayonli yondoshuv. Mamlakat boshqaruvining rivojlanishi.)
   
4. 
   Menejmentning xorijiy modeli.(Menejmentning amerikacha modeli. Menejmentning yapon modeli. Menejmentning Gʻarbiy Yevropa modeli. )
   

Tayanch soʻzlar: boshqaruvning ilmiy maktabi, boshqaruvning mumtoz maktabi, inson munosabatlari maktabi, zamonaviy yoki mumtoz maktabi, boshqaruv modellari, vaziyatli yondashuv, tizimli yondashuv, jarayonli yondoshuv, “X” va “Y” nazariyasi.

1. Menejmentni paydo boʻlishi.

Boshqarish nazariyasining dastlabki kurtaklari Yu.Tsezar, A.Makedonskiy, Turkistonda esa oʻrta asr davrida Amir Temur xukmronligi vaqtidan boshlab shakllana boshlagan. Dastlabki paytlarda u oddiy boʻlib asosan xarbiy tavsifga ega edi.

U davrlardagi menejerlar esa xarbiy intizomni oʻrnatish maqsadida xodimlarni jazo bilan qoʻrqitish, xar qanday buyruq va farmonlarga soʻzsiz itoat etish kabi usullarni qoʻllaganlar. Bunday boshqaruv mexnat resurslaridan foydalanish, ulardan iloji boricha koʻproq qoʻshimcha qiymat undirishning gʻoyatda samarali usuli, deb qaralgan, Amir Temur davrida markazlashgan, intizomli davlatning barpo boʻlganligi xam sarkardamizning oʻz qoʻl ostidagilarni “qoʻrquv bilan umid oʻrtasida ushlash” tamoyili boʻyicha boshqargani sabab boʻlgan.
Kapitalizm tuzumining boshlangʻich davrida tadbirkor- mulk egasi oʻzining shaxsiy tajribasiga tayanib ishlab chiqarishni boshqargan. XVIII asrning oxirlarida Angliyada boʻlgan sanoat toʻntaruvi boshqaruvga boʻlgan qiziqishni yanada kuchaytiradi. Boshqaruv xodimlarini tayyorlashga a’loxida e’tibor berila boshlandi.
Ammo XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr chegarasida texnika va texnologiyaning takomillashuvi, ishlab chiqarishning keskin oʻsishi boshqarishni murakkablashtirib yuboradi va uni maxsus bilimlarni talab etuvchi, faoliyatning maxsus soxasiga ajratadi. Ushbu muammolarni xal etish uchun boshqaruv soxasidagi tajribani umumlashtirish, ishlab chiqarish va xodimlarni boshqarishning
samarali usullarini izlashga olib keldi. Natijada boshqaruv toʻgʻrisidagi ilmni, fanni vujudga keltirdi.
Shu davrdan boshlab to bugunga qadar boshqaruv ta’limotida quyidagi toʻrtta yoʻnalish (maktab) evolyutsion tarzda rivojlangan va oʻzlarining tegishli xissalarini qoʻshishgan.
Shunday qilib, menejment nazariyasi va amaliyoti turli davrlarda oʻziga xos koʻrinishlarda shakllanadi:

• 
  0-60 - yillarda boshqaruvning tashkiliy tarkibi diqqat markazida turgan boʻlsa;
  
• 
  60-70 - yillarda strategik rejalashtirish vujudga keldi;
  
• 
  80 - yillardan boshlab esa ilgʻor gʻarb firmalarida strategik rejalashtirishdan,