Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston milliy universiteti Geografiya va tabiiy resurslar fakulteti

partiyasi - 22 va 6,1%; Qo'riqchilar partiyasi muhit- "yashil" - 17 va 4,6%. Bosh 
vazir endi qirol tomonidan emas, balki Riksdag raisi tomonidan tayinlanadi. 
Dunyodagi eng mashhur shved siyosatchisi Olof Palme (1927-86) edi. 1969-76 va 
1982-86 yillarda mamlakat bosh vaziri, 1969 yildan vafotigacha Sotsial-
demokratik mehnat partiyasini boshqargan. U 1986 yil 28 fevralda Stokgolm 
markazida o'ldirilgan. Palmening qotilligi shu kungacha ochilmagan. 
Dag Xammarsheld (1905-61) 1953 yildan to vafotigacha Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining Bosh kotibi boʻlgan. O'z vazifalarini bajarayotib, u Zambiya 
hududida samolyot halokatida vafot etdi. U BMT xalqaro inqirozlarni hal qilishda 
eng faol rol o'ynashini ta'minlashga harakat qildi. Shvetsiya ma'muriy tizimi 
vazirliklar va markaziy boshqaruv organlari o'rtasida vazifalar taqsimoti bilan 
tavsiflanadi. Markaziy hokimiyat 13 ta kichik vazirliklardan iborat (ularning 
xodimlari soni 100 kishidan oshmaydi), asosan hukumat uchun qonun loyihalarini 
tayyorlash bilan shug‘ullanadi. Vazirlar Kengashi qarorlarni tasdiqlash uchun 
haftada bir marta yig'iladi va qabul qilingan barcha qarorlar uchun jamoaviy 
javobgardir. Huquqni muhofaza qilish 100 ta nisbatan mustaqil markaziy 
muassasalar va lahnlar kengashlariga yuklangan. 

---

1.Shvetsiya geografiyasi va aholisi 
11° va 24° sharqiy uzunlik va 55° va 69° shimoliy kenglik oraligʻida joylashgan. 
Sharqdan Boltiq dengizi va uning Botniya ko'rfazi, janubi-g'arbdan Oresund, 
Kattegat va Skagerrak bo'g'ozlari bilan yuviladi. Og'ir girintili qirg'oq chizig'ining 
umumiy uzunligi 7 ming km dan oshadi. Butun qirg'oq bo'ylab katta arxipelaglarni 
tashkil etuvchi minglab orollar mavjud. Sohil skerrilarning ko'pligi bilan ajralib 
turadi - kichik qirg'oq orollari va qoyalar klasterlari. Ayniqsa, keng skerri 
arxipelagi Stokgolm yaqinida joylashgan. Gothenburg shimolidagi Skagerrak 
qirg'og'i ham sezilarli chuqurlikka ega. Boltiq dengizida Shvetsiya ikkita yirik 
orolga egalik qiladi - Gotland (3001 km2) va Öland (1344 km2). Gʻarbda 
Norvegiya (1619 km), shimoli-sharqda Finlyandiya (586 km) bilan chegaradosh. 
Shvetsiyada past platolar va tepalikli tekisliklar hukmronlik qiladi. Nisbatan tekis 
relefi koʻplab koʻllar bilan qoplangan – ularning soni 100 mingdan 
ortiq.Hududning 16% togʻlar bilan qoplangan. Shimoli-g'arbiy qismida uzun tog' 
tizmasi cho'zilgan - balandligi 2111 m gacha bo'lgan Skandinaviya tog'lari 
(Kebnekayse tog'i). Markaziy Shvetsiyada Markaziy Shvetsiya pasttekisligi 
joylashgan - mamlakatning eng aholi va iqtisodiy rivojlangan qismi. Yana janubda 
Småland tog'lari joylashgan. Mamlakatning o'ta janubi - Skåne yarim oroli - 
unumdor tuproqli keng tekislik, bu asosiy qishloq xo'jaligi mintaqasi. 
Shvetsiyaning ichaklari metallarga boy va mineral yoqilg'ilarga kam. Shvetsiya 
temir rudasi konlari ruda konsentratsiyasi va metall tarkibi bo'yicha dunyodagi eng 
boy konlari qatoriga kiradi. Asosiy temir rudasi tumani, bu erda St. Mamlakatdagi 
barcha temir zahiralarining 80% Arktika doirasidan tashqarida, Laplandiyada 
joylashgan. Eng yirik kon - Kirunavaara. Laplandiya rudalari metallning 2/3 
qismini tashkil etadi, lekin ko'p fosforni o'z ichiga oladi, shuning uchun ulardan 
sanoatda foydalanish faqat konda mumkin bo'ldi. 19-asr Tomas eritish usuli kashf 
etilgandan keyin. Yana bir temir rudasi mintaqasi - O'rta asrlardan beri ma'lum 
bo'lgan Bergslagen - Markaziy Shvetsiyada joylashgan. Bu erda kamroq ruda bor, 
lekin u ahamiyatsiz tarkibda farqlanadi. zararli aralashmalar fosfor va oltingugurt 
va uzoq vaqt Shvetsiya sifatli metallurgiya rivojlanishi uchun asos bo'lib xizmat 

---

qilgan. Rangli metallar konlari orasida eng muhimi Norrland platosida joylashgan. 
Bular Buliden-Kristineberg mintaqasidagi mis, rux, qo'rg'oshin, oltin, kumush, 
oltingugurtli pirit, mishyak bo'lgan murakkab sulfidli rudalar konlari; qo'rg'oshin 
(Leisvall) va mis (Aitik) konlari. Ilgari, Markaziy Shvetsiyadagi Falun shahri 
yaqinidagi butun Yevropadagi eng boy mis konlaridan biri juda kamaygan edi. 
Markaziy Shvetsiyadagi bitumli slanets konlarida mavjud bo'lgan uran zahiralari 
juda katta. 
Shvetsiya deyarli butunlay janubiy qismidan tashqari, podzolik tuproqlar zonasida 
joylashgan. Mamlakat janubida, ayniqsa Skane yarim orolida, butun Skandinaviya 
yarim orolida eng unumdor jigarrang o'rmon tuproqlari hukmronlik qiladi. 
Issiq Atlantika ko'rfazi oqimi va g'arbiy shamollar tufayli Shvetsiyadagi iqlim 
xuddi shu kengliklarda joylashgan boshqa mamlakatlarga qaraganda yumshoqroq. 
Stokgolm Janubiy Grenlandiya bilan deyarli bir xil parallelda joylashgan bo'lsa-da, 
iyul oyining o'rtacha harorati taxminan. +18°C. Qishda poytaxtda o'rtacha harorat 
noldan bir oz pastroq, qor esa mo''tadil. Janubda dengiz tipidagi yumshoq, nam 
iqlim, sezilarli yog'ingarchilik mavjud. Markaziy Shvetsiyaning sharqiy hududlari 
iqlimi ko'proq kontinental. Shimoliy Shvetsiyada qish qattiq, qorli va uzoq davom 
etadi. 
Mamlakatning relyefi va iqlimi zich daryolar va ko'llar tarmog'ining rivojlanishiga 
yordam beradi. Daryolar tor vodiylardan oqib o'tadi va tez oqimlar va 
sharsharalarga boy. Ular asosan energiya manbalari sifatida ishlatiladi. 
Gidroenergetika zahiralari bo'yicha Shvetsiya G'arbiy Evropada Norvegiyadan 
keyin ikkinchi o'rinda turadi. Shimoliy Shvetsiyadagi energiyaga boy daryolar 
Skandinaviya tog'larining sharqiy yon bag'irlaridan boshlanib, botqoqli Norrland 
platosini kesib o'tib, Botniya ko'rfaziga quyiladi. Bu birinchi navbatda Luleelf, 
Umeelf, Ongermanelven, Indalselven, Dalelven. Eng uzun daryolari: Muonioelven 
- Turneelven (570 km), Dalelven (520 km), Klarelven - Geta Elv (520 km). Ko'p 
sonli ko'llar va daryolar havzalaridagi kengayishlar yil davomida suv oqimini 
tartibga soluvchi tabiiy suv omborlari bo'lib xizmat qiladi. Daryolar va ko'llar 
mamlakat umumiy maydonining 9% ni egallaydi. Ularning eng kattasi Markaziy 

---

Shvetsiyaning pasttekisligida joylashgan. G'arbiy Evropadagi eng katta ko'l Vänern 
ko'li, 5585 km2 maydoni bilan ajralib turadi. Qisqa, ammo to'liq oqimli Geta-Elv 
daryosi ko'ldan oqib chiqadi va baland Trollhättan sharsharasi bilan Kattegatga 
quyiladi. Boshqa yirik koʻllar: Vättern (1912 km2), Mälaren (1140 km2) va 
Elmaren (484 km2). 
Oʻsimliklarning asosiy turi oʻrmonlar boʻlib, mamlakat hududining 1/2 qismidan 
koʻprogʻini egallaydi. Oʻrmonlar maydoni boʻyicha (54%) Shvetsiya Gʻarbiy 
Yevropada birinchi oʻrinda turadi. Ignabargli o'rmonlar ustunlik qiladi, ularning 
asosiy massivlari mamlakat shimolida joylashgan. Tog' yonbag'irlarida ular o'rnini 
qayin o'rmonlari va undan balandroq - taxminan egallagan tog 'tundralari egallaydi. 
Mamlakatning 1/8 qismi. 60-61 ° shimoliy kenglikning janubida ignabargli 
o'rmonlar aralash o'rmonlar bilan almashtiriladi. Keng bargli turlar paydo bo'ladi - 
chinor, kul, eman, jo'ka. Janubi va janubi-g'arbiy qismida olxa o'rmonlari bor. 
Yog'och zahiralari bo'yicha Shvetsiya G'arbiy Evropada 1-o'rinni egallaydi, 
umumiy zaxiralarning 90% ignabargli daraxtlarga to'g'ri keladi. Kesilgan 
o'rmonlarni tiklash uchun katta mablag' sarflandi. Shvetsiya faunasida o'rmon 
aholisi ustunlik qiladi: elk, elik, tulki, qarag'ay suvi, sincap, quyon. Norrlandning 
tayga o'rmonlarida silovsin, jigarrang ayiq, bo'rilar uchraydi. Yovvoyi bug'ular 
Laplandiyaning qutbli hududlarida, Evropa kiyiklari esa mamlakat janubidagi 
o'rmon bog'larida yashaydi. Stokgolm yaqinida uya quradigan yovvoyi o'rdaklar va 
oqqushlar bilan ko'llar, skerrilar va dengiz qo'ltiqlari ko'p. Boltiq dengizining 
qirg'oq suvlari baliqlarga boy: ularda seld, ilon balig'i, treska, qisqichbaqalar, 
omarlar yashaydi. Daryo va koʻllarda losos , alabalık , koʻrka , shoʻrbaliq , 
koʻngʻiz , burbot , chanoq , shimolda esa kulrang baliqlar uchraydi. 
Shvetsiya aholisi 
O'sish sur'atlari odatda past - 0,02% (2002). 1940-yillardan beri immigratsiya - 
birinchi navbatda qo'shni shimoliy mamlakatlardan, keyin esa dunyoning boshqa 
mintaqalaridan - aholi o'sishining 40% dan ortig'ini tashkil etdi. 2002 yilda sof 
immigratsiya 0,95‰ ni tashkil etdi. 

---

Mamlakatda tugʻilish darajasi past – 9,81‰ (2002). 1980-90-yillarda u ko'paydi, 
lekin keyin yana kamaydi. O'lim 10,6‰, go'daklar o'limi 3,44 kishi. 1000 yangi 
tug'ilgan chaqaloqqa. O'rtacha umr ko'rish erkaklar uchun 77 yosh, ayollar uchun 
83 yosh. 
Aholining yosh tarkibi: 0-14 yosh - 18%, 15-64 yosh - 65%, 65 yosh va undan 
kattalar - 17%. Ayollar erkaklarnikiga qaraganda 100 mingga yaqin kishiga ko'p, 
ayniqsa qarilikda. Aholining 85% Shvetsiyaning janubiy yarmida istiqomat qiladi 
80% dan ortig'i shahar aholisi. Pensiya yoshi - 65 yosh. Savodxonlik deyarli 
tugallandi. 
2-jahon urushigacha Shvetsiya etnik jihatdan bir hil aholiga ega davlat edi. Faqat 
shimolda yashovchi va an'anaviy ravishda bug'u boqish bilan shug'ullanadigan 
Saami (Lapps) muhim etnik ozchilik edi. Endi shvedlar taxminan. Aholining 87%. 
Taxminan 1 million aholi immigrantlar yoki ularning avlodlaridir. Bular finlar, 
sobiq Yugoslaviyadan kelgan muhojirlar, daniyaliklar, norveglar, yunonlar, turklar. 
Shved tili german tillari guruhining shimoliy kichik guruhiga kiradi. Til 
ozchiliklari sami va finlardir. 
Hukmron din lyuteran (87%). 16-asrda Shvetsiya buzib tashladi katolik cherkovi, 
va shundan keyin mamlakatda Evangelist Davlat cherkovi faoliyat ko'rsatdi. 
Birinchi Shvetsiya Injil 1541 yilda nashr etilgan. 2000 yil 1 yanvarda Shved 
cherkovi mustaqil mavqega ega bo'lib, boshqa konfessiyalar bilan tenglashtirildi. 
Dindor aholi orasida katoliklar, pravoslavlar, baptistlar, musulmonlar, yahudiylar, 
buddistlar ham bor. 

---