Омборлари ва

Каркас элементларини ўрнатиш кетма – кетлиги
Элементларни ўрнатиш кетма – кетлигига боғлиқ ҳолда монтаж
қилишнинг	дифференциал	(алоҳида),	комплекс	ва	аралаш

(комбинациялашган) усуллари қўлланилади.
Дифференциал усулда бир хил номли конструктив элементлар бир

вақтда	мустақил	оқимлар	билан ошади	монтаж	қилинади.	Бунда кўтариш
монтажчиларнинг	иш	унуми	ва	кранларни	юк
қобилиятидан янада тўлароқ фойдаланилади. Дифференциал монтаж битта ѐки бир – бирининг кетидан ҳаракатланувчи бир қанча монтаж
механизмлари билан амалга оширилиши мумкин.
Бу	усул	бир	қаватли	саноат	биноларида	фақат	стропила

фермаларини кетма – кет ўрнатишга имкон бермайди, чунки ҳатто
уларнинг монтаж узеллари тўлиқ пайвандланганидан кейин ҳам уларнинг
мустахкамлигини таъминлаб бўлмайди. Барпо этилаѐтган бинода кетма –
кет стропила ости ва стропила фермалари ўрнатилганда фермаларга
плиталарини ўрнатиш учун монтаж кранидан фойдаланиш қийин бўлади
ѐки имкони бўлмайди.
19


Ўзиюрар кранлар билан ишлашда монтаж қилиш йўналишини
танлаш. Монтаж қилиш йўналишини танлаш – бир қанча параметрлар
билан – конструктив схеманинг хусусиятлари, айрим оралиқлар ѐки бино
қисмларининг технологик жиҳозларини кетма – кет монтаж қилиш учун
топшириш зарурияти, технологик линияларнинг жойлашуви ва уларнинг
ўзаро боғланиши билан аниқланади. Монтаж ишларини ташкил этиш
объектини қуришда иштирок этувчи ташкилотлар томонидан ишларни
паралел бажаришини, бинонинг айрим участкаларини технологик
жиҳозларни монтаж қилиш учун, айрим қисмлар, оралиқлар ѐки
қамровларни фойдаланишга тез топширишни таъминлаш керак.
Объектнинг асосий ўқларига нисбан монтаж қилиш йўналишига
боғлиқ ҳолда, конструкцияларни ўрнатиш алоҳида оралиқлар бўйича олиб
бориладиган бўйлама монтаж ва бино ячейкалари кўндаланг йўналишда
монтаж қилинадиган кўндаланг ѐки селекцион монтаж билан фарқланади
(8.1-расм). Кўндаланг монтаж бинони фойдаланишга топшириш бинонинг
кўндалангига алоҳида секциялар бўйича назарда тутилганда ѐки
механизмларнинг ўрнини алмаштиришни анча қисқартиришга имкон
берувчи, таъсир доираси катта бўлган кранлардан фойдаланилганда
қўлланилади.
Бўлиши мумкин бўлган ҳаракат йўналишини таҳлил қилиш фақат
ўзи юрар кранлар учун ва каркасида стропилаости фермалари бўлмаган,
бир қаватли фонарсиз саноат биноларини барпо этишда мумкин.
Усул асосан фақат ѐпма элементларини монтаж қилиш учун
асосий икки сабабга кўра аниқланади– стреласининг қулочи анча катта
бўлганда мавжуд монтаж кранининг юк кўтариш қобилияти етарлича
бўлмаганда ва бир қатор кўндаланг ячейкаларни навбатдаги технологик
жиҳозларни монтаж қилиш ва пардозлаш ишларини бажариш учун тезда
бўшатиш зарурлиги сабабли (8.2.-расм).
Бўйлама усулда бино алоҳида оралиқлар бўйича кетма – кет
монтаж қилинади, бу эса қисқа муддатларда уларни технологик
ускуналарни монтаж қилишга топширишга имкон беради. Монтаж
қилувчи кран монтаж амалга оширилаѐтган ячейкадан ташқарида
жойлашади ва устѐпма плиталарини монтаж қилиш монтаж қилинган
стропила конструкция устидан олиб борилади. Томѐпма плитасининг
фазода кран стреласи бўйлаб жойлашганлиги, ниҳоятда маъқул эмасдир.

20

девор панеллари киради.
Оралиқлари 30 м ва ундан катта бўлганда металл фермалар
қўлланилиб, кичик оралиқдаги бинолар аркасимон, сегментли ва паралел
белбоғли темир-бетон фермалар билан ѐпилиши мумкин. Шуни таъкидлаш
керакким темирбетон каркасли биноларни барпо этишдаги меҳнат сарфи
ухшаш металл конструкцияли биноларга қараганда анча юқоридир.
Йиғма темир бетонли биноларни элементлари битталаб монтаж
қилинади, чунки уларнинг туташув жойлари мураккаблиги туфайли фазовий
блокларига бириктириб, йириклаштирилмайди, чунки темирбетон блокининг
массаси, худди шундай металл блокка нисбатан 3 ... 5 марта оғир бўлади.
Туташув жойларини яхлитлашда - ―ҳўл жараѐнлар‖ мавжудлиги
конструкциялар монтажини анча мураккаблаштиради. Устунларни стакан
туридаги пойдеворларга ўрнатгандан ва уларни яхлитлагандан сўнг, кейинги
конструкцияларни монтаж қилиш қийинлашади. Чунки туташув жойларини
яхлитлаш ва улар 70% мустахкамликка эришгунча ушлаб туриш талаб
қилинади. Бу эса қишки мавсумда ишларни бажаришда қўшимча
мураккабликлар туғдиради.
Қурилиш майдонида бир нечта кран мавжуд бўлганда каркасни
монтаж қилиш бир нечта паралел ва кетма-кет оқимларида бажарилиши
мумкин: йиғма пойдеворлар, устунлар, устунлар орасидаги боғловчилар,
краности тўсинлари ва том ѐпма элементлари, девор панеллари монтажи.
Ишларини бундай ташкил этилиши объектни монтаж муддатини сезиларли
даражада қисқартиради.
Пойдеворлар учун траншея ѐки чуқурлар қазилиб, замин текисланиб
зичлангандан сўнг, пойдеворларни монтажига киришилади. Пойдеворлар
чуқур жойлаштирилганда ѐки яхлит котлован қазилган бўлса кран котлован
туби бўйлаб харакатланади.
Устунлар иккинчи (оқим) оқимда монтаж қилинади, бунда нолинчи
цикл ишлари тугалланиб биринчи қамров қабул қилинган бўлиши керак.
Бундай ишларга қуйидагилар киради: устунларни монтаж қилиш учун қабул
қилинган пойдеворлар, траншея ва чуқурларни ѐн-биқинлари грунт билан
қайта тўлдирилиши, қамров чегарасида грунтларни текислаш ишлари,
21

Девор панеллари охирги монтаж оқимида одатда мустақил кран билан

монтаж қилинади. Панелларни қушни устунлар орасига бутун баландлиги
бўйича дераза панжараси билан бир пайтда ва элементлар чокларни
яхлитлаш билан биргаликда монтаж қилинади.
Бир қаватли саноат биноларини монтаж қилишда объект олди
омборлари ташкил этилмайди. Монтаж қилиш зонасига конструкциялар
учинчи сменада келтирилиб, туширилади ва кўтариш жойларига тахлаб
терилади. Конструкциялар захираси камида икки ѐки уч кунлик ишга
мўлжалланади, келтиришда узилишлар бўладиган ҳолатларда захира куни
ошиши мумкин. Конструкцияларни етказишни кундузи ҳам ташкил этса
бўлади, бунда конструкциялар монтаж йўналишининг қарама-қарши
томонидан ташиб келтирилиши керак.