O‘t oldirish tizimining ishlash prinsipi. Induksion g‘altaklar

sig'imidir.

Generatorlar.

Generator ham traktor va avtomobillarda asosiy energiya manbayi bo'lib xizmat qiladi. Ular elektr energiya iste'molchilarini energiya bilan ta'minlashi bilan bir qatorda, akkumulyator barateyasini ham zaryadlantiradi. Buning uchun dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi oʻrtacha va undan

yuqori bo'lishi kerak. Ko'p traktor dvigatellarida berk, bir xil qutbli, kontaktsiz, uch

fazali G 306 tipidagi uch fazali выпрямитель (tо'g'rilagich) va kontaktli-tranzistorli rele-regulyator RR-362-B birga o'rnatilmoqda. Avtomobillarning zamonaviy rusumlarida shamollatuvchi kontaktli, uch fazali, sinxron generator, o'zgaruvchan tokni elektromagnitli qo'zg'atuvchi G 250 uch fazali toʻgʻrilagich (выпрямитель) bilan birga oʻrnatilmoqda. Batareyali o't oldirish tizimi dvigatellarning aylanishlar chastotasini orttirishdagi, silindrlar sonini ko'paytirishdagi talablarga javob bermay qoldi. Chunki ular bir minutda 18 mingtagacha uchqun berishga mo'ljallangan. Undan ko'paytirishning iloji yo'qligining sababi, tizimdagi birlamchi tokning ozayib ketishi bo'lsa, taqsimlagichdagi kontaktlar birlashib turishi uchun vaqtni juda ozayib ketishidir.

Shunday hollarda birinchi zanjirdagi tokni hech bo'lmasa 3,5....4 A ko'tarish lozim bo'ladi. Lekin bu mumkin emas, chunki kontaktlarni tez kuyishiga olib keladi va tizim ishdan chiqadi. Hozirda tirsakli valning aylanishlar chastotasini yuqori qiy-

matlarida va silindrlarning soni ko'paygan dvigatellarda ishlash qobiliyati yuqori boʻlgan quyidagi o't oldirish tizimlari keng qo'llanilmoqda. - tranzistorli

(kontaktli va kontaktsiz) o't oldirish tizimi; - tiristorli (kontaktli) o't oldirish tizimi. . Kontaktli-tranzistorli o't oldirish tizimi Bunda taqsimlagich kontaktlarida faqat tranzistorni boshqarish uchun 0,5...0,8 A ga teng bo'lgan tok oʻtadi xolos. Birinchi

zanjirdan o'tayotgan tok esa (7 A atrofida) tranzistor kollektorida tutib qolinadi. Natijada kontaktlarning kuyishi kamayadi. Bu tizimda o't oldirish g'altagining birlamchi, chulg'amini uzish va ulashdagi kontaktlar vazifasini tranzistorlar bajaradi, Bu tizimda bir minutda uchqun berishni 30 mingtagacha kutarish mumkin. Bu yerda, TK-102- tranzistorli kommutator; SE-107 - qo'shimcha kontaktlar, o't oldirish rezistor; B-114 o't oldirish g'altagi; K3 g'altagi B-114 bilan taqsimlagich oʻrtasiga tranzistorli kommutator o'rnatilgan. Kontaktlardan kam tok o'tganligi tufayli uchqunlanish ozroq bo'ladi. Shuning uchun bu tizimda kondensatorning ishlashiga ehtiyoj yo'q. Kontaktli-tranzistorli o't oldirish tizimining sxemasi. Birinchi chulg'am zanjiriga ikkita qarshilik o'matilgan bo'lib