O‘zbek punktuatsiyasi va uslubiyati dars rejasi

b) rasm-odat undovlari: Teshaboy: Xormanglar, ho! Ovozlar: Bor bo‘linglar! Bor bo‘ling! Teshaboy: Balli! Rahmat! (U.)

v) kirish so‘zlar: Hammangiz ham bir varakay to‘y qilasiz! Tursun: Albatta!

g) ha, xo‘p, yo‘q so‘zlari: Xo‘p! Xo‘p dedik-ku! (K.Y.) Xo‘-o‘sh! Yana nima kerak! (A.Q.) Yo‘q! Uning alamli qalbiga bular orom bera olmagan. (U.)

Emotsiya ifodalasa, nominativ gaplar oxiriga undov belgisi qo‘yiladi: Hayot!.. Sen bo‘lmasang, yashash yo‘q bir on! Saida... qop qora va yopishqoq bir narsaga toyrilib yiqildi. Qon!... Saida uyog‘ini bilmaydi (A.Q.)

• Emotsiya ifodalasa, nominativ gaplar oxiriga undov belgisi qo‘yiladi: Hayot!.. Sen bo‘lmasang, yashash yo‘q bir on! Saida... qop qora va yopishqoq bir narsaga toyrilib yiqildi. Qon!... Saida uyog‘ini bilmaydi (A.Q.)
• 5. Infinitiv gaplar oxiriga undov belgisi qo‘yiladi: Ona mehridan judo bo‘lish! Buning alam-hasratini aytib ado qilolmaysan. (T.T.)
• 6. Kuchli intonatsiya bilan aytiladigan undalmalar oxiriga undov belgisi qo‘yiladi: Quyidagi ikki holatni qiyoslang: Tohirjon aka! – dedi entikib Saida. Kechiring, Tohirjon aka, og‘zimdan chiqib ketdi. (A.Q.) Zamonamiz dadil qadamlar zamonasi-ku, qizim! (A.Q.)
• 7. Ritorik so‘roq gaplar undov ohangi bilan aytilganda undov belgisi qo‘llaniladi: Nima bizga Amerika! Nima bizga uning sur'ati! (H.O.)
• 8. Emotsional buyruq gaplar oxiriga undov belgisi qo‘yiladi: Bunaqa savollar majlisda berilsin! Raisning o‘zi borida gapirilsin! (A.Q.)
• 9. Darak gaplar ham his-hayajon bilan aytilsa, oxirida undov belgisi qo‘llaniladi: Ha, o‘q tamom bo‘libdi! – deb o‘yladi o‘zicha (H.Sh.)

  VERGUL VA UNING QO‘LLANILISH O‘RINLARI

• 1. Uyushiq ohang bilan aytiladigan bo‘laklar, bularning yoyiq holatda guruhlashishidan tashkil topgan sintaktik qismlar vergul bilan ajratiladi. Bunda bo‘laklar teng bog‘lovchilar (va biriktiruvchisi mustasno) bilan birikkanda ham, ular o‘rtasida vergul qo‘llanila beradi: Shundan beri... eshon raisning yugurdagi, kabobpaz va oshpazi, ashulachisi, qiziqchisi, ulfati, xodimgiri, agenti, mirzasi edi. (A.Q.).
• 2. Undalmalar, yig‘iq, yoyiq, uyushiq, takrorlangan shaklda bo‘lishi-dan; gapning boshida, o‘rtasida, oxirida kelishidan qat'i nazar, gapdan vergul (emotsiya ifodalasa, undov belgisi) bilan ajratiladi: Do‘stlar, yodimga tushdi yashnagan gulzorlar (U.) To‘kilgandan tomchilagan yomon, uka, tomchilagan yomon! (A.Q.)
• 3. Kirishlar asosiy gapdan vergul bilan ajratiladi. Dunyoda hech bir xalq to‘g‘ri kelolmas, Mening bilishimcha, sening elingga (H.O.)
• 4. Tasdiq va inkor bildiruvchi ha, xo‘p va yo‘q so‘zlari asosiy gapdan vergul bilan ajratiladi.
• 5. Undov so‘zlar gapda qaysi o‘rinda kelmasin, undalma oldida qo‘llanganda ham, kuchli emotsiya bilan aytilmasa, gapdan vergul bilan ajratiladi: Voy, aya, sizga nima bo‘ldi? (A.Q.)