O‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘zbek terminologiyasi fanidan ma’ruza matnlari

-xo‘r affiksli so‘z yasovchi model
Bu kammahsul model ba’zan : 1) shaxsni: odamxo‘r («kannibal»), araqxo‘r («pyanitsa»), tekinxo‘r («tuneyadets», «darmoyed»); 2) hayvonlarni ifodalovchi terminlarni yasashda qatnashadi: asalxo‘r ( «medoyed»), morxo‘r («kozyol vintorogiy»), chumolixo‘rlar («muravyedi»), go‘shtxo‘r («plotoyadniy»), o‘txo‘r («travoyadniy», «pitayushiysya travoy») va h.k.
-parast affiksli so‘z yasovchi model
Fors-tojik tiliga tegishli suffiks yordamida voqelangan ushbu model shaxsni nomlovchi terminlarni hosil qiladi: amalparast («karyerist»), butparast («yazichnik», «idolopoklonnik»), shaxsiyatparast («egoist», «individualist»), xudoparast «(veruyushiy»), aqidaparast («dogmatik», «storonnik dogmatizma»), shahvatparast («slastolyubets») va h.k.
-don affiksli so‘z yasovchi model
Fors-tojik tilidan o‘zlashgan suffiksli ushbu model :
asosdan ifodalangan tarzda biror narsa saqlanadigan idish, narsa:
tuxumdon («yaichnik»), olovdon («jarovnya»), o‘qdon («patronnik»), kuldon («pepelnitsa»), siyohdon («chernilnitsa») va h.k;
2) shaxsga xos sifat, xususiyat, fazilatni tavsiflovchi sifat-terminlarni hosil qiladi: hisobdon («znatok schyotnogo dela»), bilimdon («obrazovanniy», «erudit») va h.k. Ba’zi bir ilmiy asarlarda o‘zbek tilida ikkita –don affiks-omonimlarning mavjudligi haqida fikr bildirilgan (Tursunov 1965).
-parvar affiksli so‘z yasovchi model
Fors-tojik tilidan o‘zlashgan –parvar suffiksi ishtirokida reallashgan bu kammahsul model shaxs otini anglatuvchi oz sonli terminlarni yasaydi: yetimparvar («pokrovitel sirot»), vatanparvar («patriot»), insonparvar («gumanist»), xalqparvar («lyubyashiy narod»), sulhparvar («storonnik mira») va h.k.
– furush affiksli so‘z yasovchi model
Fors-tojik tiliga xos –furush suffiksi ko‘magida voqelangan mazkur kammahsul model o‘rni bilan shaxs otini anglatuvchi terminlar yasashda ko‘zga tashlanadi: vatanfurush («izmennik»), og‘ufurush («torgovets narkotikom»), tamakifurush («prodovets tabaka»), odamfurush («rabotorgovets», «torguyushiy lyudmi»), nashafurush («torgovets anashi, gashisha») va h.k.