O'zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

18.2. Ammofosfat ishlab chiqarish texnologiyasi umumiy bosqichlari
Ammofosfat ishlab chiqarish texnologiyasi umumiy holda quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: ikkilamchi fosfatni fosfat kislota bilan parchalash; olingan bo‘tqani ammiak bilan neytrallash (pH ko‘rsatkichi 3,5 va undan yuqori) yoki kislotali bo‘tqa olish (pH ko‘rsatkichi 2,5 va undan kam); ammoniylangan bo‘tqani bug‘latish; bo‘tqani qo‘shimcha ammoniylash (agar lozim bo‘lsa); mahsulotni donadorlash va quritish; donachalarni qayta ishlashning standartli bosqichi. Shunday qilib, ammofosfat ishlab chiqarish bosqichlari (fosfatni parchalash qo‘shimcha bosqichi e’tiborga olinmaganda) amalda bug‘latilmagan fosfat kislotadan ammofos ishlab chiqarish bosqichlariga o‘xshaydi. Uni ishlab chiqarishdagi qator texnologik usullar ham (shu jumladan kislotali fosfat bo‘tqasini bug‘latish mumkinligi) bir xildir. Ammofosfatning aniq texnologiyasi EFK ishlab chiqarish va ikkilamchi fosfat sifatida ishlatiladigan xomashyolar turi bilan belgilanadi.
Ammofosfat bo‘tqasini ammiak bilan neytrallash fosfatli xomashyo parchalanish darajasini yuqori darajada saqlagan holda amalga oshiriladi. Parchalanish koeffitsienti asosan kislota me’yoriga bog‘liq bo‘ladi. Fosforitlarni undan olingan kislota bilan 250% li me’yorda parchalanganda parchalanish darajasi ≈70% ni tashkil etadi, parchalanish darajasining

18.1-rasm. Ammofosfat ishlab chiqarish blok-sxemasi

bunday ko‘rsatkichga apatitdan oligan kislota bilan 210% li me’yorda fosforitlarni parchalash orqali erishiladi.

Ammofosfat texnologiyasi va jarayonning jihozlanishi ko‘pincha ammoniylashtirilgan bo‘tqa reologik xossalariga bog‘liq bo‘lib, bu o‘z navbatida kislotalilik muhiti ko‘rchatkichi, xomashyo turi, fazalar nisbati va jarayon haroratiga bog‘liqdir. Fosforitlardan ammofosfat ishlab chiqarish blok-sxemasi 29.1-rasmda tasvirlangan.
Ammofosfat bo‘tqasi qovushqoqlik xossalari kislotali parchalashga beriladigan fosfat miqdorini belgilaydigan omillardan biri hisoblanadi. Ikkilamchi fosfat miqdorini cheklaydigan ikkinchi omil olinadigan o‘g‘itning agrokimyoviy xossalari hisoblanadi. 29.1-jadvalda parchalashning 2-bosqichiga beriladigan fosfat miqdorlari ko‘rsatilgan.
18.1-jadval
Parchalashning 2-bosqichiga beriladigan fosfat me’yorlari (mahsulotdagi P₂O₅ umumiy miqdoriga nisbatan % hisobida)

Fosfatni parchalash uchun ishlatiladigan kislota		2-bosqichiga beriladigan fosfat
boshlang‘ich xomashyo	konsentratsiyasi, % P2O5	fosfat turi	me’yori
Apatit	52	Apatit	10-12
Apatit	52	Fosforit flotokonsentrati	15-18
Apatit	29	Fosforit flotokonsentrati	15-18
Fosforit	20	Fosforit	10-12
Fosforit	20	Fosforit	15-18

Belgilangan texnik shartlarga muvofiq, mahsulot tarkibida: 38-39% P₂O_5umum., 20-21% P₂O_5s.e., 4-5% N va 2% dan kam suv bo‘ladi. 1 t P₂O₅ hisobida ammofosfat ishlab chiqarishdagi fosfat kislota sarfi ammofosdagiga qaraganda kam bo‘ladi, chunki ammofosfatdagi bir qism P₂O₅ to‘g‘ridan to‘g‘ri fosforit unidan o‘tadi.