O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy kon metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

O'quv savol № 4. Karerlardagi atmosferaning harorat bo’yicha sinflanishi


Tuproq va havo o'rtasidagi issiqlik almashinuvi va atrof-muhit bilan massaj almashinuvi ta'siri ostida atmosferaning tabaqalanishi hosil bo'lib, atmosferaning holatini aniqlashga imkon beruvchi ish joyidagi havo harorati taqsimlanishini ko'rsatadi.
Sirt havosining o'zgaruvchan harorat rejimi, shuningdek, Karyeradagi vaqt va makondagi harorat maydonining o'zgaruvchanligi to'rt xil asosiy turga kamaytirilishi mumkin bo'lgan balandlikdagi harorat o'zgarishining turli xil kombinatsiyalarini hosil qiladi.
1 turi − chuqurlikdagi havo harorati adiabatik harorat gradiyentidan (Dt>1°C dan 100 m gacha) oshib ketadigan qiymat bilan ortadi. Atmosferaning holati beqaror bo'lib, havo oqimlarining yuqoriga qarab harakatlanishini ta'minlaydi.
2 turi-haroratning ko'tarilishi chuqurlik bilan sodir bo'ladi, ammo Dt miqdori adiabatik gradiyentdan kam. Dt<1 ° haroratining oshishi quruq havo uchun vertikal ofsetlarni saqlab qolishga yordam bermaydi va Dt<0,6° da namlanadi. Atmosfera odatda barqaror.
3 turi − chuqurlikdagi havo harorati doimiy bo'lib qoladi (Dt=0). Atmosfera barqaror.
4 turi-havo harorati chuqurligi bilan kamayib boradi, atmosferaning inversion holati deb ataladi, unda havo qatlami vertikal ravishda juda barqaror (Dt=0).
Shunday qilib, martaba maydoni ichida ikkita asosiy tabaqalanish turi (beqaror − 1 turi va barqaror-2, 3 va 4 turlari) mavjud bo'lib, ular sof shaklda ham, kombinatsiyalar shaklida ham mavjud bo'lishi mumkin.
Pastki, taglikka yaqin bo'lgan karyera qatlamidagi barqarorlik bilan inversiyalar quruqlikdir. Ushbu turdagi inversiyalarni shakllantirish mexanizmi tuproq haroratining havoga nisbatan past bo'lganligi sababli er osti qatlamini chiqarib tashlash bilan izohlanishi mumkin.
Qarama-qarshi erlar sirt inversiyalari bo'lib, unda gradientlar kariyeraning yuqori qismida va undan tashqarida kam adiyabatik kuzatiladi. Kariyerada atmosferaning barqarorligi, odatda, inversion qatlam ostida yotadigan qatlamdagi energiya zahiralariga, sirt inversiyasining tarqalish balandligiga, shuningdek shamolning mavjudligiga, uning yo'nalishi va tezligiga bog'liq. Sirt inversiyalarining shakllanishi er yuzida harakatlanadigan sovuq havo massalarining karerlariga kirishi bilan bog'liq.
Ba'zi hollarda, gradientlar alohida qatlamda yoki bir nechta qatlamlarda adiabatikdan kamroq bo'ladi. Ushbu turdagi inversiyalar ko'tariladi yoki qatlamli bo'ladi. Ko'tarilgan inversiyalar uchun atmosferaning barqarorligi, shuningdek, inversiya qatlami ostida bo'lgan qatlamdagi energiya zaxirasiga va har ikki qatlamning umumiy energiya balansiga (inversiya qatlami va uning qatlami) bog'liq. Invertsion qatlam ostida beqaror gradientli qatlamning mavjudligi ikkinchisiga faol ta'sir ko'rsatadi. Agar quyi qatlamdagi energiya zaxirasi inversiya qatlamida uning tanqisligini bartaraf etish uchun etarli bo'lsa, atmosfera beqaror bo'ladi. Aks holda, ko'tarilgan inversiya qatlami barqaror holatni saqlab, pastki qatlamning energiyasini to'liq absorbe qiladi.
Ifloslanish intensivligi nuqtai nazaridan, atmosferaning sirt qatlamida yuqori darajadagi zararli kontsentratsiyalar bilan birga ko'tarilgan va sirt inversiyalari eng noqulay hisoblanadi. Sun'iy ta'sir qilish imkoniyati nuqtai nazaridan, eng katta qiyinchilik, kariyer makonida rivojlanayotgan inversiyalardir.