O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

2. Chekish epidemiologiyasi. Tarqalish sabablari
Boshqa mamlakatlarda ham yoshlar o’rtasida chekish keng tarqalgan ekan. Amsterdamdagi 6000ta o’quvchining 27%i kichik yoshidayoq chekib ko’rishgan. Belgiyada 14 yoshgacha bolalarning ikkitasidan biri, Daniyada 81%i, qizlarning 56%ining chekishi aniqlangan. Yugoslaviyada 15-19 yashar o’quvchidan 593tasi so’ralganda ulardan 220ta boladan 159tasi chekib ko’rgan, 62tasi muntazam chekkan, 375ta qiz boladan 219tasi chekib ko’rgan va 34tasi muntazam chekkanligi aniqlangan. Rossiya va boshqa ayrim mamlakatlarda ham ahvol ulardan qolishmaganligi haqidagi xabarlar ma’lum.
Ma’lumotlarga ko’ra chekishning sababini bilishga harakat qilinganda 8-10yoshdagi maktab o’quvchilari, bilim yurti o’quvchilari, meditsina talabalarining o’rtasida: o’rtog’iga taklif qilganlar 5,9-27,1%ni, havas qilganlar 19,0-24,7%ni, o’zini katta qilib ko’rsatish uchun 2,3-9,4%ni va sababini bilmaganlar 48,5-60,0%ni tashkil qilganlar. Qizig’i shundaki, qizlar «moda uchun» chekaboshlar ekanlar. Umuman, bahona va sabablar juda ko’p! Ammo bunday ofatning oldini oluvchilarchi?!
O’smirlarda:
- AQShda 13 yoshgacha bo’lgan o’smirlarning 6000000dan ko’pi chekadi.
«Passiv» sigareta chekish va bolalar:
- U bolalarning sog’ligi uchun havf-xatarlidir.
- Har yili bolalarda pnevmoniya, bronxit kabi yuqumli kasalliklarning soni 150000-200000ni tashkil qiladi. U asosan 18 oygacha bo’lgan yangi tug’ilgan va yosh bolalarda uchraydi.
- Passiv chekish natijasida 200000dan 1000000gacha bo’lgan bolalarda astma kasalligi og’ir shaklda kechadi.
- Chekadigan onalardan tug’ilgan bolalardagi to’satdan o’lish hollari havfi yuqori darajada bo’ladi. Olimlarning aniqlashicha o’pka sili bilan og’rigan bemorlarning 95%-ti chekuvchilar bo’lgan. Argentinalik shifokor Roffe 1930 yildayoq tamakidagi kontserogen moddaning o’pka raki keltirib chiqarganligini isbotlab bergan. Nikotinning 2-3 tomchisi vena tomiriga yuborilsa, xatto otni ham o’ldiradi.
Chekuvchi ayollarda 30% Bazedov kasalligi paydo bo’lgan. Passiv chekish, ayniqsa yomon. 0,1 gr. Nikotin odam uchun o’ldiradigan dozadir.
Odam agarda kuniga 20 tadan papiros cheksa, 30 yilda 200 000 ta chekadi (bu 160 kg tamaki degani) va unda 800 gr. Nikotin ya’ni 8000 o’ldiruvchi doza ekanligi hisoblangan. Agarda odam bir kunda 1 pachkadan uzoq muddat sigareta cheksa uning umri 15 yilga qisqarar ekan. Chekmaydiganlarga nisbatan, chekuvchilarda o’lim 30-80% gacha ko’payar ekan. Nafas yo’llarida uchraydigan kasalliklar tufayli (ayniqsa o’pka rakida -90%) o’limning ko’payishiga chekish sababchi bo’lar ekan. Xalqaro bank yordamida o’tkazilgan izlanishlar shuni ko’rsatadiki, 2010 yilda Xitoy tamaki chekish natijasida, bir yilda 100 mln. xitoylik hayotdan ko’z yumadi. Boshqa tibbiyot jurnalida yozishicha 29 yoshgachan bo’lganlarning 100 mln.i o’lar ekan. Hindistonda har yili 20mln. bolalar chekishga kirishadi va tamaki chekish natijasida ko’plab kasalliklar kelib chiqadi.