Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi

 
Giperonlar. 
Keyingi zarralar guruhi giperonlar deyiladi. Ularning massalari 
2180 me dan 3278 me gacha oraliqda bоʻladi. 
Rezonanslar. 
Keyingi paytlarda yashash davrlari juda kichik bоʻlgan 
rezonanslar deb ataluvchi zarralar kashf qilindi. Ularni bevosita qayd qilishning 
iloji bоʻlmay, vujudga kelganini parchalanishida hosil bоʻlgan mahsulotlarga qarab 
aniqlanadi. 
Umuman olganda, dastlabki paytlarda bor-yоʻg‘i bir nechtagina va 
materiyaning eng jajji g‘ishtchalari deb hisoblangan elementar zarralar 
keyinchalik, shu qadar xilma-xil va shu qadar murakkab bоʻlib chiqdi. 
Antizarralar. 
Birinchi antizarra – elektronning antizarrasi (qarama- qarshi 
zarrasi) – pozitron kashf qilingandan sоʻng, boshqa zarralarning ham 
antizarrasi yоʻqmikan, degan savol tug‘ildi. Antiproton 1955-yilda mis nishonni 
protonlar bilan bombardimon qilish natijasida hosil qilindi. 1956-yilda esa 
antineytron kashf qilindi. Hozirgi paytda har bir zarraning оʻz antizarrasi, ya’ni 
massasi va spini teng, zaryadi esa qarama-qarshi bоʻlgan zarra mavjudligi 
aniqlangan. 
Elektron va protonlarning antizarralari zaryadining ishorasi bilan farq qilsa, 
neytron va antineytron xususiy magnit momentlarining ishorasi bilan farq qiladi. 
Zaryadsiz zarralar foton, π0-mezonlarning оʻzlari va antizarralarining fizik 
xossalari bir xil. 
Antizarralar tоʻg‘risida ma’lumotga ega bоʻlgandan keyin оʻquvchida zarra 
va antizarra uchrashib qolsa, nima bоʻladi, degan savol tug‘ilishi tabiiy. Ushbu 

---

52 
0 
savolga javobni keyingi satrlarda topasiz. 
Modda va maydonning bir-biriga aylanishi. 
Elektronning оʻz antizarrasi 
– pozitron bilan uchrashuvi ularning elektromagnit nurlanish kvantiga aylanishiga 
va energiya ajralishiga olib keladi. Bu hodisa annigilatsiya deyiladi: 
e
– + 
e 
+ → 2γ. 
Nafaqat elektron va pozitron, balki barcha zarralar ham оʻz antizarralari bilan 
uchrashganda annigilatsiyaga kirishadi. Boshqacha aytganda, ular elektromagnit 
maydon kvantlariga (fotonlarga) aylanadi. 
Ushbu holda annigilatsiya sоʻzi uncha qulay tanlanmagan. Chunki u lotincha 
«yоʻqolish» degan ma’noni anglatadi. Aslida esa zarra va antizarra 
uchrashganda hech qanday yоʻqolish rоʻy bermaydi. Barcha saqlanish qonunlari 
tоʻla bajariladi. Materiya modda kоʻrinishidan elektromagnit maydon kvantlari 
kоʻrinishiga оʻtadi, xolos. 
Energiyasi elektron va pozitronning tinchlikdagi energiyalari yig‘indisidan 
katta bоʻlgan γ-kvant Eγ > 2m c2 =1,02 MeV yadroning yonidan оʻtganida 
elektron-pozitron juftligiga aylanishi mumkin: 
γ → 
e
– + 
e 
+. 
Elektron-pozitron juftligining paydo bоʻlishi va ularning annigilatsiyasi 
materiyaning ikki shakli (modda va maydon) оʻzaro bir-biriga aylanishlarini 
kоʻrsatadi.