O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti madaniyatshunoslik fanidan ma’ruza matni tuzuvchi: f f. n dos

Normativiylik funksiyasi 
(mezon-me’yoriy)-kishilar xulqini tartibga solish, ularning kuchini bir
me’yorda va jamiyatni bir bugunlikda saqlash maqsadida muvofiqlashtirishdan iborat. Me’yor-qoida
qandaydir harakat yoki qandaydir predmetlar, narsalarni yaratish sohasida aniq ko‘rsatmalardir. Ongli
ravishda o‘rnatilgan yoki ko‘p asrlik an’analarga tayanuvchi majburiy, ta’qiqlovchi me’yorlar mavjud
(huquqiy, ahloqiy me’yorlar). Ularning mazmuni mavjud jamiyatni barbod qilmaslik uchun kishilar
faoliyatini tartibga solish, aniq chegaralar bilan belgilashdan iborat.
Ruhiy yoki «loyihaviy» mo‘tadillik 
– bayramlar, diniy marosimlar, o‘yin, tomosha jarayonlarida
ruhiy zo‘riqishlarni bartaraf qilish, qoniqarsiz istaklar, ro‘yobga chiqmaydigan niyatlar, amalda
ta’qiqlanuvchi ziddiyatlarning mavjudligi ruhiy zo‘riqishlar paydo bo‘lishiga olib kelib, nafaqat ma’lum
bir shaxs salomatligiga zarar yetkazadi, balki, ommaviylik kasb etib, jamiyat harakatini izdan chiqarishi
ham mumkin. Shuning uchun madaniyatda keraksiz hissiyotdan xalos bo‘lish mexanizmlari ishlab
chiqiladi.
Xullas kishilar yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar va qadriyatlarda ularning bilimlari,
qobiliyatlari, jamiyatga munosabatlari namoyon bo‘ladi. Demak, madaniyat inson faoliyatining tayyor
mahsulotlari shaklida va insonning jonli qobiliyatlari bilimlari shaklida yashab turadi.
Kishilar ijtimoiy tajriba jarayonida zaruriy moddiy shart-sharoit va hayot vositalarini yaratish
bilangina kifoyalanmay, ayni chog‘da o‘z ongini ham takomillashtirtb boradilar, ijtimoiy ong shakllarini
(dunyoqarash, axloq, huquq, estetik ongni) vujudga keltiradilar va shu asosda ma’naviy ishlab chiqarish
faoliyatini amalga oshiradilar. Bularning majmui ma’naviy madaniyatni tashkil etadi. Ma’naviy
madaniyat kishilar ma’naviy ijodkorligi faoliyatlari natijalari- tasavvurlari, g‘oyalar, ilmiy bilimlar,
diniy qarashlar, san’at turlari, ahloqiy va huquqiy me’yorlarni ishlab chiqarishdan hosil bo‘ladi. Bunday
ma’naviy qadriyatlar o‘zicha paydo bo‘lmasdan, balki muayyan taraqqiyot bosqichida tafakkur doirasi
keng kishilar tomonidan yaratiladi. Ma’naviy madaniyat-ijodning shunchaki mahsuloti bo‘lmay balki
ijodiy faoliyatni amalga oshiradigan kishilar o‘rtasidagi munosabatni ham bildiradi. Ma’naviy
madaniyat inson ma’naviy fazilati va faoliyatining narsalarda moddiylashgan shaklida, inson tomonidan
yaratilgan ma’naviy qadriyatlar shakli (ilm, san’at, huquq, axloq qoidalari)da namoyon bo‘ladi.
Madaniyatning quyidagi funksiyalari bevosita shaxs bilan bog‘liq:
1. «
Gominizatsiya
» - urug‘doshlik xususiyatlarini o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lib, u har bir
«aqlli odam» uchun xos bo‘lgan-nutq, narsalarni ramziy ifodalash (yoki mavhum tafakkur)
xususiyatlarini o‘rganishga imkon yaratadi.