O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta Maxsus Ta`lim Vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni Saqlash Vazirligi Sobir Rahimov Tibbiyot Kolleji «Kimyo–Biologiya»



Download 1,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/31
Sana16.10.2019
Hajmi1,92 Mb.
#23662
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   31
Bog'liq
word2pdf-android-5191560499777878


Mavzuga oid tayanch iboralar. 
Fenollar–aromatik  uglevodorodlar  benzol  halqasidagi  bitta,  ikkita  yoki 
uchta  vodorod  atomlari  o`rnini  bitta,  ikkita  yoki  uchta  gidroksil  guruhlar 
almashinishi natijasida hosil bo`ladigan organik birikmalar.  
Bir atomli fenollar–molekulasida bitta gidroksil guruhi mavjud bo`ladi. 
Ikki atomli fenollar–molekulasida ikkita gidroksil guruhi mavjud bo`ladi. 
Uch atomli fenollar–molekulasida uchta gidroksil guruhi mavjud bo`ladi. 
Bir  atomli  fenollar–aromatik  uglevodorodlar  benzol  halqasidagi  bitta 
vodorod  atomi  o`rnini  gidroksil  guruhi  almashinishi  natijasida  hosil  bo`ladigan 
fenollar.  
C
6
H
5
OH fenol (karbol kislota)–eng oddiy fenol. 

 
110 
Kumol–rangsiz suyuqlik, suvdan yengil, 152 
0
C da qaynaydi.  
Takrorlash uchun savol va masalalar. 
1. Qanday turdagi organik birikmalar fenollar deb ataladi? 
2. Fenollar nechta sinfga bo`linadi? 
3. Bir atomli fenollar deb qanday turdagi fenollarga aytiladi?  
4. Bir atomli fenollar qanday usullar bilan nomlanadi? 
5. Fenol va uning gomologlari qanday usullar bilan olinadi? 
6. Fenollar qanday fizikaviy xossalarni namoyon qiladi? 
Mavzuga oid adabiyotlar. 
1.  G.  P.  Xomchenko.  «Kimyo»,  Oliy  o`quv  yurtlariga  kiruvchilar  uchun. 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007.  
2.  A.  G.  Muftaxov,  H.  T.  Omonov,  R.  O.  Mirzayev.  «Umumiy  kimyo», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2002. 
3.  M.  M.  Abdulxayeva,  O`.  M.  Mardonov.  «Kimyo»,  Toshkent, 
«O`zbekiston» nashriyoti, 2002. 
4.  A.  A.  Abdusamatov,  R.  Mirzayev,  R.  Ziyayev.  «Organik  kimyo», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2002. 
5.  I.  M.  Primuhamedov.  «Organik  ximiya»,  Toshkent,  «Meditsina» 
nashriyoti, 1987. 
6.  S.  I.  Iskandarov,  A.  A.  Abdusamatov,  R.  A.  Shoymardonov.  «Organik 
ximiya», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1979. 
7.  O.  S.  Sodiqov,  O.  Y.  Yo`ldoshev,  K.  S.  Sultonov.  «Organik  ximiya», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1971. 
 
21–Mavzu: Bir atomli fenollar. Krezollar. 
 
Reja. 
1. Bir atomli fenollarning kimyoviy xossalarini; 
2. Pikrin kislota, uning olinishi va ishlatilishini; 
3. Krezollar, ularning olinishi va ishlatilishini. 
Yangi darsning bayoni. 

 
111 
Kimyoviy  xossalari.  Kimyoviy  xossalari  jihatidan  fenollar  spirtlardan  farq 
qiladi.  Bunday  farq  fenol  molekulasida  gidroksil  guruhi  bilan  fenil  (C
6
H
5
–) 
deyiladigan  benzol  yadrosining  bir–biriga  ta`sir  etishi  tufayli  yuzaga  keladi.  Bu 
ta`sirning  mohiyati  shundan  iboratki,  benzol  yadrosining  π–elektronlari  gidroksil 
guruhidagi kislorod atomining bo`linmagan elektronlar juftini o`z doirasiga tortadi. 
Bu  o`z  navbatida  O–H  bog`lanishnig  elektron  zichligini  vodoroddan  kislorodga 
tomon  yana  siljitadi,  vodorod  kislota  xossali,  harakatchan  va  reaksiyaga 
kirishuvchan bo`lib qoladi.  
1. Fenol kuchsiz kislota xossalarini namoyon qiladi. Shuning uchun u faqat 
Na  va  K  metallari  bilangina  emas,  balki  o`yuvchi  ishqorlar  bilan  ham  oson 
reaksiyaga  kirishadi  va  suvdagi  eritmalarda  barqaror  bo`lgan  fenolyatlar  hosil 
qiladi: 
O H
2
+
2 N a
O N a
2
+
H
2
O N a
O H
+
N a O H
H
2
O
+
 
        fenol                   natriy fenolyat            fenol                     natriy fenolyat 
Fenolning  kislotali  xossalari  juda  kuchsiz  ifodalangani  sababli  fenolyatlar 
(fenolning tuzlari) mineral kislotalar, shu jumladan karbonat kislota ta`sirida oson 
parchalanadi: 
+
O N a
O H
+
N a H C O
3
H
2
O
+
C O
2
 
                  natriy fenolyat                                      fenol   natriy gidrokarbonat 
2.  Fenol  qizdirilmaganda  va  katalizatorsiz  ham  brom  va  HNO

bilan 
shiddatli reaksiyaga kirishadi va uchta vodorodi almashingan hosilalar (2, 4 va 6–
holatlarda) hosil qiladi: 
OH
+
Br
2
3
OH
Br
Br
Br
+
HBr
3
 
                       fenol                                        tribromfenol 

 
112 
OH
+
3
OH
NO
2
3
HO
NO
2
NO
2
O
2
N
+
H
2
O
 
                        fenol                                       trinitrofenol 
3.  Fenol  oksidlanganda  dastlab  gidroxinon,  so`ngra  benzoxinon  hosil 
bo`ladi: 
+
H
2
O
O
O
( O )
O H
O H
O H
( O )
 
4. Fenolga formaldegid ta`sir ettirilganda quyidagi yo`nalishlarda reaksiya 
sodir bo`ladi: a) Fenol miqdori ko`p bo`lsa, novolak smolasi hosil bo`ladi: 
O H
C H
2
+
O H
n H
C
H
O
+
( n
+
1)
(
)
  n
O H
n H
2
O
 
b) Formaldegid miqdori ko`p bo`lsa, rezol smolasi hosil bo`ladi: 
O H
C H
2
+
O H
+
H
C
H
O
+
( n
(
)
  n
C H
2
O H
n H
2
O
1)
n
 
 
Polikondensatlanish jarayoni qizdirish bilan davom ettirilsa, qattiq polimer–
rezit hosil bo`ladi. 
 
5.  Fenollarning  oddiy  efirlarini  olish  uchun  fenolyatlarga  mis  kukuni 
katalizatorligida alifatik yoki aromatik galogenli hosilalar ta`sir ettiriladi: 
O
O N a
+
C l
C
2
H
5
C u
C
2
H
5
+
N a C l
 
O K
+
C u
B r
O
+
K B r
 
 
6.  Fenolyatlarga  karbon  kislotalar  xlorangidridlari  yoki  karbon  kislota 
angidridlari ta`sir ettirilganda murakkab efirlar hosil bo`ladi: 

 
113 
O N a
+
O
C O
C H
3
C l
C O
C H
3
+
N a C l
 
Fenol  yoki  karbol  kislota  C
6
H
5
OH  o`tkir  hidli  rangsiz  kristall  modda 
bo`lib,  suvda  yomon  eriydi,  42,3 
0
C  da  suyuqlanadi,  182 
0
C  da  qaynaydi.  Saqlab 
qo`yilganda u havo kislorodi ta`sirida asta–sekin oksidlanib dastlab pushti, so`ngra 
qo`ng`ir rangga kiradi.  
Kuchli  antiseptik  xossaga,  ya`ni  ko`pchilik  mikroorganizmlarni  o`ldirish 
xususiyatiga  ega  bo`lganligi  sababli  ilgari  tibbiyotda  antiseptik  modda  sifatida 
ishlatilar  edi.  Hozir  esa  bu  maqsadda  juda  kam  qo`llaniladi.  Uning  0,5–3  %  li 
eritmalari jarrohlik asboblarini dezinfeksiyalash uchun ishlatiladi. Texnikada fenol 
plastik massalar (penoplastlar), dori–darmonlar (salitsil kislota va uning hosilalari), 
bo`yoqlar, portlovchi moddalar ishlab chiqarishda keng qo`llaniladi. 
Fenoloformaldegid  smolalar  fenollar  bilan  alifatik  aldegidlar  o`rtasida 
sodir  bo`ladigan  kondensatlanish  reaksiyasi  asosida  hosil  bo`ladi.  Fenollar  va 
krezollarning  ko`pchilik  miqdori,  asosan  fenoloformaldegid  smolalar  ishlab 
chiqarish  uchun  sarflanadi.  Fenoloformaldegid  smolalar  fenol  va  krezollarni 
chumoli  aldegid  bilan  ishqoriy  yoki  kislotalik  muhitda  polikondensatlash 
reaksiyasi  yo`li  bilan  olinadi.  Bu  kabi  smolalardan  sanoatda  plastik  massalar 
tayyorlanadi. 
Pikrin  kislota  yoki  trinitrofenol  C
6
H
2
(NO
2
)
3
OH  sariq  rangli  kristall 
modda,  achchiq  ta`mga  ega.  Uning  tarkibida  uchta  nitrat  kislota  qoldig`i  mavjud 
bo`lganligi  uchun,  u  kuchli  kislota  bo`lib,  dissotsiyalanish  darajasi  mineral 
kislotalarning dissotsiyalanish darajasiga yaqinlashadi.  
Pikrin  kislota  fenolga  konsentrlangan  nitrat  va  sulfat  kislotalar  aralashmasi 
ta`sir  ettirib  olinadi.  Pikrin  kislota  portlovchi  modda  sifatida,  bo`yoq  modda 
sifatida, tibbiyotda esa kuyganda davo qiluvchi dori vositasi sifatida qo`llaniladi. 
Aminofenollar  ichida  eng  katta  ahamiyatga  ega  bo`lgani  p–aminofenol 
hisoblanadi. Uning etil efiri p–fenetidin deb ataladi. 

 
114 
OH
NH
2
O
NH
2
C
2
H
5
 
                         p–aminofenol                                 p–fenetidin  
p–fenetidin  atsetillanganda  isitma  tushiruvchi  dori  moddasi  fenatsetin  hosil 
bo`ladi: 
O
NH
C
2
H
5
CO
CH
3
 
                                                  fenatsetin 
 
Krezollar  C
6
H
4
(CH
3
)OH  toshko`mirni  quruq  haydab  olinadigan  o`rta  yoki 
karbol  moyi  fraksiyasida  fenol  bilan  birgalikda  uchraydi.  Krezollarning  uchta 
izomer ko`rinishlari mavjud: o–krezol, m–krezol, p–krezol. 
OH
CH
3
OH
OH
CH
3
CH
3
 
                    o–krezol                       m–krezol                            p–krezol    
 
Odatda  krezol  izomerlari  bir–biridan  ajratilmay  trikrezol  nomi  bilan 
aralashma holida ishlatiladi. Trikrezol–qora–qo`ng`ir rangli, o`tkir xarakterli hidli 
moysimon suyuqlik. Krezollar fenolga nisbatan kuchliroq bakteritsid xossaga ega. 
Krezollar  suvda  juda  yomon  eriganligi  uchun  ularning  sovunli  eritmalari 
dezinfeksiyalovchi  vosita  sifatida  ishlatiladi.  Trikrezolning  sovunli  eritmasi  lizol 
deb ataladi. 
Mavzuga oid tayanch iboralar. 
Fenolyatlar–fenolning  ishqoriy  metallar  va  ishqorlar  bilan  reaksiyaga 
kirishishi natijasida hosil bo`ladigan moddalar. 
Tribromfenol–fenolning  brom  bilan  reaksiyasi  natijasida  hosil  bo`ladigan 
modda. 
Pikrin  kislota  (trinitrofenol)–fenolning  nitrat  kislota  bilan  reaksiyaga 
kirishishi natijasida hosil bo`ladigan modda. 

 
115 
Novolak smolasi–fenolga formaldegid ta`sir ettirilganda fenol miqdori ko`p 
bo`lganda hosil bo`ladigan modda. 
Rezol  smolasi–fenolga  formaldegid  ta`sir  ettirilganda  formaldegid  miqdori 
ko`p bo`lganda hosil bo`ladigan modda.  
Rezit–fenolga  formaldegid  ta`sir  ettirilganda  polikondensatlanish  jarayoni 
qizdirish bilan davom ettirilganda hosil bo`ladigan qattiq polimer. 
Krezollar–toshko`mirni quruq haydab olinadigan bir atomli fenol.  
Trikrezol–qora–qo`ng`ir rangli, o`tkir xarakterli hidli moysimon suyuqlik. 
Takrorlash uchun savol va masalalar. 
1. Fenollar qanday kimyoviy xossalarni namoyon qiladi? 
2.  Fenolga  K  metali  va  KOH  ta`sir  ettirilganda  qanday  turdagi  birikmalar  hosil 
bo`ladi, reaksiya tenglamalarini yozing. 
3. C
6
H
5
ONa va C
6
H
5
OK larga C
2
H
5
Cl, C
2
H
5
Br, C
6
H
5
Cl, C
6
H
5
Br ta`sir ettririlganda 
qanday mahsulotlar hosil bo`ladi, reaksiya tenglamalarini yozing. 
4.  Fenoloformaldegid  smolalar  qanday  usul  bilan  hosil  qilinadi,  ulardan  qanday 
mahsulotlar tayyorlanadi? 
5.  Pikrin  kislota  qanday  usul  bilan  olinadi,  undan  texnika  va  tibbiyotda  qanday 
maqsadlarda foydalaniladi? 
6.  p–aminofenolning  qanday  hosilasi  isitma  tushiruvchi  dori  modda  sifatida 
qo`llaniladi, uning formulasini yozing. 
7. Krezollar necha xil izomeriya ko`rinishida mavjud bo`ladi? 
Mavzuga oid adabiyotlar. 
1.  G.  P.  Xomchenko.  «Kimyo»,  Oliy  o`quv  yurtlariga  kiruvchilar  uchun. 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007.  
2.  A.  G.  Muftaxov,  H.  T.  Omonov,  R.  O.  Mirzayev.  «Umumiy  kimyo», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2002. 
3.  M.  M.  Abdulxayeva,  O`.  M.  Mardonov.  «Kimyo»,  Toshkent, 
«O`zbekiston» nashriyoti, 2002. 
4.  A.  A.  Abdusamatov,  R.  Mirzayev,  R.  Ziyayev.  «Organik  kimyo», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2002. 

 
116 
5.  I.  M.  Primuhamedov.  «Organik  ximiya»,  Toshkent,  «Meditsina» 
nashriyoti, 1987. 
6.  S.  I.  Iskandarov,  A.  A.  Abdusamatov,  R.  A.  Shoymardonov.  «Organik 
ximiya», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1979. 
7.  O.  S.  Sodiqov,  O.  Y.  Yo`ldoshev,  K.  S.  Sultonov.  «Organik  ximiya», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1971. 
 
22–Mavzu: Ikki va uch atomli fenollar. 
 
Reja. 
1. Ikki atomli fenollar, ularning nomenklaturasini; 
2. Pirolatexin, rezorsin, gidroxinonlarni; 
3. Uch atomli fenollar, ularning nomenklaturasini; 
4. Piragallol, oksigidroxinon, floroglyutsinlarni. 
Yangi darsning bayoni. 
 
Aromatik  uglevodorodlar  benzol  halqasidagi  ikkita  yoki  uchta  vodorod 
atomlari o`rnini ikkita yoki uchta gidroksil guruhlarga almashinishi natijasida hosil 
bo`ladigan fenollar ikki yoki uch atomli fenollar deyiladi. 
Ikki va uch atomli fenollarning nomlari benzol so`ziga dioksi– yoki trioksi– 
old  qo`shimchalarini  qo`shish  yo`li  bilan  hosil  qilinadi.  Masalan,  dioksibenzol, 
trioksibenzol. 
Ikki  atomli  fenollarda  ikkala  gidroksil  guruh  bir–biriga  nisbatan  orto–, 
meta– va para– holatlarda joylashishi mumkin. Shuning uchun ikki atomli fenollar 
uchta  izomer  holida  mavjud  bo`ladi:  o–dioksibenzol  yoki  pirokatexin,  m–
dioksibenzol yoki rezorsin, p–dioksibenzol yoki gidroxinon. 
 
OH
OH
OH
OH
OH
OH
 
                o–dioksibenzol               m–dioksibenzol              p–dioksibenzol 
              1,2–dioksibenzol            1,3–dioksibenzol           1,4–dioksibenzol 
                   pirokatexin                       rezorsin                        gidroxinon      

 
117 
Uch  atomli  fenollarda  uchala  gidroksil  guruh  bir–biriga  nisbatan  qator, 
nosimmetrik  va  simmetrik  holatlarda  joylashishi  mumkin.  Shuning  uchun  uch 
atomli  fenollar  uchta  izomer  holida  mavjud  bo`ladi:  qator  trioksibenzol  yoki 
piragallol, nosimmetrik trioksibenzol yoki oksigidroxinon, simmetrik trioksibenzol 
yoki floroglyutsin. 
Ikki  va  uch  atomli  fenollar  sof  holda  tabiatda  deyarli  uchramaydi,  lekin 
ularning  efirlari  va  hosilalari  o`simlik  smolalari  va  oshlovchi  moddalar  tarkibida 
uchraydi.  
Ikki  va  uch  atomli  fenollar  ham  bir  atomli  fenollar  singari  tegishli 
sulfohosilalarni  ishqorlar  bilan  qotishtirib  hosil  qilinadi.  Kimyoviy  xossalari 
jihatidan ham ikki va uch atomli fenollar bir atomli fenollar kabi fenolyatlar, oddiy 
va  murakkab  efirlar  hosil  qiladi,  temir  (III)  xlorid  ta`sirida  bo`yaladi,  benzol 
halqasidagi vodorod atomlari hisobiga almashinish reaksiyalariga kirishadi. 
OH
OH
OH
OH
OH
OH
OH
OH
HO
 
         qator trioksibenzol    nosimmetrik trioksibenzol    simmetrik trioksibenzol 
        1,2,3–trioksibenzol          1,2,4–trioksibenzol             1,3,5–trioksibenzol     
                 piragallol                     oksigidroxinon                     floroglyutsin 
 
Bundan  tashqari,  ikki  va  uch  atomli  fenollarning  o`ziga  xos  xususiyatlari 
ham  mavjud  bo`ladi.  Molekulasida  ikkita  yoki  uchta  gidroksil  guruhi  mavjud 
bo`lganligi tufayli ikki va uch atomli fenollar bir atomli fenollarga nisbatan suvda 
oson  eriydi  va  oson  oksidlanadi.  Shuning  uchun  ham  ayrim  ikki  va  uch  atomli 
fenollar  fotografiyada  ochiltirgich  sifatida  ishlatiladi.  Ikki  va  uch  atomli  fenollar 
oddiy  sharoitda  kumush  oksidini  uning  ammiakdagi  eritmasidan  qaytaradi. 
Nihoyat, ikki va uch atomli fenollar bir atomli fenollarga nisbatan kamroq zaharli 
hisoblanadi. 
 
Pirokatexin 
yoki 
o–dioksibenzol 
(1,2–dioksibenzol) 
105 
0

da 
suyuqlanadigan  kristall  modda,  FeCl
3
  bilan  yashil  rang  hosil  qiladi,  tabiatda 
oshlovchi moddalar va o`simlik smolalari tarkibida uchraydi. Katexa deb ataluvchi 

 
118 
o`simlik  smolasi  quruq  haydalganda  pirokatexin  ajralib  chiqqan,  shuning  uchun 
ham  pirokatexin  deb  nomlangan.  Pirokatexin  oson  oksidlanadi,  masalan, 
pirokatexin  kumush  nitratning  ammiakli  eritmasidan  sovuqdayoq  kumushni 
qaytaradi. 
Tibbiyotda 
uning 
hosilalaridan 
biri 
adrenalin 
yoki 
metilaminoetanolpirokatexin  ishlatiladi.  Pirokatexinning  monometilli  hosilasi 
gvayakol yuqori nafas yo`llari qisilishida dorivor vosita sifatida ishlatiladi.  
OH
CHOH
HO
CH
2
NH
CH
3
 
                                                               adrenalin 
 
Adrenalin  buyrak  usti  bezida  hosil  bo`ladi  va  qon  tomirlarini  toraytirish 
xususiyatiga ega. Tibbiyotda qon to`xtatuvchi vosita sifatida ishlatiladi. 
 
Rezorsin 
yoki 
m–dioksibenzol 
(1,3–dioksibenzol) 
110 
0

da 
suyuqlanadigan  kristall  modda,  FeCl
3
  bilan  binafsha  rang  hosil  qiladi.  U  ancha 
oson oksidlanadi, ammo oksidlanishga moyilligi pirokatexinnikidan kam. 
 
Rezorsinning  zaharliligi  pirokatexin  va  gidroxinonga  qaraganda  kam, 
shuning  uchun  tibbiyotda  teri  kasalliklarini  davolashda  surtma  moy  ko`rinishida 
antiseptik modda sifatida keng qo`llaniladi. 
 
Gidroxinon 
yoki 
p–dioksibenzol 
(1,4–dioksibenzol) 
172 
0

da 
suyuqlanadigan  kristall  modda.  U  ko`pchilik  o`simliklarning  tarkibida  bo`ladigan 
arbutin  glikozidi  holida  uchraydi.  Arbutin  gidrolizlanganda  glyukoza  va 
gidroxinon hosil bo`ladi: 
O
HO
C
6
H
11
O
5
+
H
2
O
OH
HO
+
C
6
H
12
O
6
 
Texnikada gidroxinon xinonni qaytarish yo`li bilan olinadi:  
O
O
+
OH
HO
H
2
 
Gidroxinon  FeCl
3
  bilan  tezda  sariq  rangga  o`tuvchi  to`q  qo`ng`ir–yashil 
rangga bo`yaladi. Gidroxinon rezorsin va pirokatexinga nisbatan oson oksidlanadi, 
shunning  uchun  fotografiyada  ochiltirgich  sifatida  ishlatiladi.  Organizmda 

 
119 
almashingan  gidroxinonli  hosilaning  qaytaruvchilik  xususiyati  uni  oksidlangan 
asosdan kislorodga elektronlarni tashish jarayonidagi ishtirokini ta`minlaydi.  
Piragallol  yoki  qator  trioksibenzol  (1,2,3–trioksibenzol)  suyuqlanish 
harorati 133 
0
C. 
Oksigidroxinon  yoki  nosimmetrik  trioksibenzol  (1,2,4–trioksibenzol) 
suyuqlanish harorati 140,5 
0
C. 
Floroglyutsin 
yoki 
simmetrik 
trioksibenzol 
(1,3,5–trioksibenzol) 
suyuqlanish harorati 219 
0
C. 
Mavzuga oid tayanch iboralar. 
Ikki  atomli  fenol–aromatik  uglevodorodlar  benzol  halqasidagi  ikkita 
vodorod  atomi  o`rnini  ikkita  gidroksil  guruhi  almashinishi  natijasida  hosil 
bo`ladigan fenol. 
Uch  atomli  fenol–aromatik  uglevodorodlar  benzol  halqasidagi  uchta 
vodorod  atomi  o`rnini  uchta  gidroksil  guruhi  almashinishi  natijasida  hosil 
bo`ladigan fenol. 
Pirokatexin  (o–dioksibenzol,  1,2–dioksibenzol)  105 
0
C  da  suyuqlanadigan 
kristall modda, FeCl
3
 bilan yashil rang hosil qiladi.  
Adrenalin  (metilaminoetanolpirokatexin)–tibbiyotda  ishlatiladigan  dori 
vositasi.  
Gvayakol–pirokatexinning  monometilli  hosilasi,  yuqori  nafas  yo`llari 
qisilishida dorivor vosita sifatida ishlatiladi. 
 
Rezorsin  (m–dioksibenzol,  1,3–dioksibenzol)  110 
0
C  da  suyuqlanadigan 
kristall modda, FeCl
3
 bilan binafsha rang hosil qiladi.  
 
Gidroxinon  (p–dioksibenzol,  1,4–dioksibenzol)  172 
0
C  da  suyuqlanadigan 
kristall modda. dga elektronlarni tashish jarayonidagi ishtirokini ta`minlaydi.  
Piragallol  (qator  trioksibenzol,  1,2,3–trioksibenzol)  suyuqlanish  harorati 
133 
0
C bo`lgan uch atomli fenol. 
Oksigidroxinon 
(nosimmetrik 
trioksibenzol, 
1,2,4–trioksibenzol) 
suyuqlanish harorati 140,5 
0
C bo`lgan uch atomli fenol. 

 
120 
Floroglyutsin  (simmetrik  trioksibenzol,  1,3,5–trioksibenzol)  suyuqlanish 
harorati 219 
0
C bo`lgan uch atomli fenol. 
Takrorlash uchun savol va masalalar. 
1.  Qanday  turdagi  fenollar  ikki  va  uch  atomli  fenollar  deb  ataladi,  ular  qanday 
usullar bilan nomlanadi? 
2.  Ikki  atomli  fenollar  qanday  izomer  holatlarida  bo`ladi,  ularning  tuzilish 
formulalarini yozing. 
3.  Uch  atomli  fenollar  qanday  izomer  holatlarida  bo`ladi,  ularning  tuzilish 
formulalarini yozing. 
4.  Ikki  va  uch  atomli  fenollar  tabiatda  qanday  holda  uchraydi,  sanoatda  qanday 
usullar bilan hosil qilinadi? 
5. Ikki va uch atomli fenollar qanday xossalarni namoyon qiladi? 
6. Pirokatexin qanday xossalarga ega, uning qanday hosilasi tibbiyotda ishlatiladi? 
7. Rezorsin qanday xossalarga ega, u tibbiyotda qanday maqsadda ishlatiladi? 
8. Gidroxinon qanday xossalarga ega, u texnikada qanday maqsadda ishlatiladi? 
9. Piragallol, oksigidroxinon va floroglyutsin qanday haroratda suyuqlanadi? 
Mavzuga oid adabiyotlar. 
1.  G.  P.  Xomchenko.  «Kimyo»,  Oliy  o`quv  yurtlariga  kiruvchilar  uchun. 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007.  
2.  A.  G.  Muftaxov,  H.  T.  Omonov,  R.  O.  Mirzayev.  «Umumiy  kimyo», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2002. 
3.  M.  M.  Abdulxayeva,  O`.  M.  Mardonov.  «Kimyo»,  Toshkent, 
«O`zbekiston» nashriyoti, 2002. 
4.  A.  A.  Abdusamatov,  R.  Mirzayev,  R.  Ziyayev.  «Organik  kimyo», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2002. 
5.  I.  M.  Primuhamedov.  «Organik  ximiya»,  Toshkent,  «Meditsina» 
nashriyoti, 1987. 
6.  S.  I.  Iskandarov,  A.  A.  Abdusamatov,  R.  A.  Shoymardonov.  «Organik 
ximiya», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1979. 

 
121 
7.  O.  S.  Sodiqov,  O.  Y.  Yo`ldoshev,  K.  S.  Sultonov.  «Organik  ximiya», 
Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1971. 
Download 1,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish