O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

IV bob .QUVUR  UZATMALARDA QO„LLANILADIGAN BERKITISH   

ARMATURALARI, ULARNING MONTAJI VA EKSPLUATATSIYASI 

 

4.1.Armatura haqida umumiy ma‟lumot 

 

 

 

Armatura

  –  har  qanday  quvur  

uzatmaning  ajratib  bo‗lmaydigan  qismi 

hisoblanadi.  Unga  ketadigan  sarf  kapital 

qo‗yilmaning  va  foydalanish  xarajatlarini  

10-12 

%ni 

tashkil 

qiladi. 

Quvur  

uzatmaning  armaturasi  quvur    uzatmalar 

orqali  tashiladigan  suyuqlik  yoki  gaz 

oqimlarini boshqarish uchun mo‗ljallanadi. 

Harakat  tarbibiga  muvofiq  armatura  uchta  asosiy  sinflarga  ajratiladi: 

berkituvchi,  rostlovchi  va  oldindan  saqlovchi.  Berkitish 

-  armaturasi  quvur  

uzatmadagi  oqimni  to‗liq  berkitadi,  rostlovchi  –  bosimni  yoki  sarfni  o‗zgartirish 

uchun, 

oldindan  saqlovchi  armatura  e

sa  –  quvur    uzatmalarni,  idishlarni 

apparatlarni  muhitdagi  bosim  chegaraviy  qiymatdan  oshib  ketganda  buzilishdan 

himoya qiladi. 

Gaz  va  neft  uzatmalariga  o‗rnatiladigan  armaturalarga  bir  qator  talablar 

qo‗yiladi  va  ular  quyidagilar:  chidamlilik,  uzoq  muddatli  xizmat,  buzilmaslik, 

germetiklik,  tashishga  qulaylik,  ta‘mirlashga  yaroqliligi,  ochiq  yoki  yopiq  holda 

uzoq  muddat  tashib  keltirilgandan  keyin  siklli  ishlatishga  tayyor  (ochiq,  yopiq) 

ekanligi. 

Armaturalarning  mustahkamligi    tayyorlanadigan  detallarni  yetarli  darajada 

konstuksion materiallarga mos kelishini ta‘minlaydi. Ulardan энг муҳими корпус 

деталларини  мустаҳкамлиги  ҳисобланади,  ўзининг  ҳолати  бўйича  уларнинг 

синиши жуда хавфли ҳисобланади. 

Armaturalarning  uzoq  muddat  xizmati  uning  ishlatish  sharoitiga  bog‗liq  va 

har  xil  omillar  bilan  chegaralanadi.  Resurs  (vaqtinchalik  yoki  siklli)  detallarni 

---

 

117 

yemirilishini,  materialni  korroziyasini,  ishchi  organlarni  detallarini  eroziyasini, 

rezinali  yoki  plastmassali  detallarni  tuzilishini  aniqlashi  mumkin.  Neft 

mahsulotlarida  kislota,  vodorod  sulfidi  va  suv  mavjud  bo‗lganda  armatura 

korroziyaga  duchor  bo‗ladi.  Gazni  rostlash  qurilmalarida  bosimni  rostlash  uchun 

odatda  rezinali  membranlar  qo‗llaniladi,  rezinalarni  eskirishiga  bog‗liq  holda 

ularning xizmat muddati  (harorat oshganda  jarayonni tezlashtiradi) chegaralanadi. 

Hammasidan  oldin  ishchi  detallarning  organlari  tezroq  ishdan  (rostlovchi) 

chiqadi:  zichlashtirish  halqasi,  zolotniklar,  plunjerlar,  kranlarni  tiqinlari,  mexanik, 

korroziyali  va  kavitatsiyali  yemirilishlarga  duchor  bo‗ladi.  Berkitish 

armaturalaridan jadallashgan holda foydalanilganda yurish tugunlaridagi detallarini  

tezlashtirgan holda ishdan chiqaradi – yurish gaykasi va shpindel. 

Agar  detallarni  konstruksiyasi  va  materiali  to‗g‗ri  tanlanganda  va  ishning 

sharoitiga  mos  kelganda,  to‗g‗ri  foydalanilganda  va  jiddiy  texnik  xizmat 

ko‗rsatilganda armaturalar nuqsonsiz ishini saqlaydi. 

Eng  ko‗p  nuqsonlari  armaturalarning  ishchi  organlarida  korroziya,  eroziya, 

gadratlar  paydo bo‗lganda,  suvlar  muzlaganda va titrash natijasida  yuzaga keladi. 

Rostlovchi  klapanlarda  hamda  berkitish  armaturasida  chang    tutqichlaridagi  katta 

bosimlar farqida ochish vaqtida titrashi natijasida detallarni sinishga va tirqishlarni, 

ustunlarni va korpuslarni  buzilishga, berkitish organi o‗z holatida to‗xtab qolishga 

olib keladi. Eroziya egarni va zatvorni (plunjerni) yemirilishini tezlashtiradi. Gidrat 

hosil  bo‗lganda  va  suvlar  muzlaganda  zatvorni harakatchanligini  buzadi va  o‗tish 

bo‗shliqlarini berkitib qo‗yadi. 

Armaturaga quyidagi turdagi titrash parametrlari ta‘sir ko‗rsatadi:  

-tebranish  chastotasi  umumiy  sikllar  sonini  aniqlaydi,  detalni  xizmat  qilish 

muddatini  charchashgacha  parchalanishi.  Bu  yerda  muhim  joy  qachonki,bu 

chastota mustaqil tebranish chastotasi bilan mos kelganda armaturaning qandaydir 

detallari yoki tugunlarida rezonans holati sodir bo‗ladi va armaturani bir necha soat 

ishdan chiqarishi mumkin. 

-tezlanish  (chastotalarni  va  tebranish  amplitudasini  birgalikda  aniqlash) 

dinamik kuchlarni tavsiflaydi va armaturaga ta‘sir qiladi. 

---

 

118 

Armaturaning zatvorini jarayonda siljitishda yoki uning qo‗zg‗almas holatida 

ishchi  muhitning  turbulent  harakati  titratish  manbai  hisoblanadi.  Titratishni 

kamaytirish  uchun  oqimning  barqarorsizligini  kamaytirish,  titratish  sundirgichini 

qo‗llash,  ishchi  organlarda  bosimlar  farqini  pasaytirish  va  titrashga  chidamli 

bo‗lgan konstruksiyalarni qo‗llash talab qilinadi. 

Rostlovchi  klapanlarda  titrashga  qarshi  qo‗shmcha  moslamalar  va  panjara 

qo‗llaniladi (4.1 - rasm).