O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2-bosqich
: 
Ehtimoliy harakatlar yo‘nalishlarini aniqlash
. Ehtimoliy 
harakatlar yo‘nalishlarini tushunib olish kerak. Bunda qonun yoki qaror qabul 
qilayotgan shaxs nazorati ostida bo‘lmagan boshqa kuchlar tomonidan 
belgilanadigan harakatlar erkinligining barcha cheklanishlari hisobga olinishi 
kerak. 
Asoslangan qarorlar qabul qilish uchun o‘z oldiga qo‘yilgan maqsadlarga eng 
yaxshi tarzda erishish imkonini beradigan imkoniyatlarni muntazam ravishda izlab 
topish talab etiladi. Biznes mablag‘lari nuqtai nazaridan bu investitsiya qilish 
uchun yangi ob’yektlar, shuningdek, ularni mablag‘ bilan ta’minlash uchun 
kerakli mablag‘lar aniqlanishini anglatadi. Bunday imkoniyatlar har doim ham 
oshkora bo‘lmaydi va kompaniyalar ularni muntazam ravishda izlab topishi kerak. 
Buni amalga oshirmaydigan kompaniya deyarli muqarrar ravishda tanazzulga yuz 
tutadi, qulay imkoniyatlar esa yanada ilg‘or raqobatchilar tomonidan foydalaniladi. 
3-bosqich
: 
Qarorlar qabul qilinishiga tegishli ma’lumotlarni to‘plash
. 
Ehtimoliy harakatlar yo‘nalishlaridan har birini ko‘rib chiqish va unga tegishli 
axborotni aniqlash kerak. Muayyan harakat usuli to‘g‘risidagi ma’lumotlarning 
hammasi ham muhim emas. Faraz qilaylik, shaxs muayyan hajmli dvigatelga ega 
mashina xarid qilishni istaydi, bunda ishonchlilik va narxning eng yaxshi nisbatiga 
ega modelini izlab topishni yagona maqsad qilib qo‘yadi. Ushbu shaxsga 
mashinaning ishonchliligi va narxi to‘g‘risidagi ma’lumotlargina qiziqarli bo‘ladi. 
Boshqa ma’lumotlar, masalan, mashinaning rangi, dizayni yoki qaysi mamlakatda 
yig‘ilganligi ishga taalluqli emas. Bu mashina xaridorining maqsadlari ishonchlilik 
va narx to‘g‘risidagi masalani ko‘rib chiqish bilan cheklanishini anglatmaydi; agar 
ushbu ko‘rsatkichlar to‘g‘ri kelsa, boshqa omillarning ahamiyati yo‘q. 
Foydalanish xarajatlari, masalan, transport vositalari uchun soliq tanlangan 
hajmli dvigatelga ega barcha mashinalar uchun bir xil bo‘lsa, ushbu xarajatlarga 
bevosita ta’sir ko‘rsatadigan ma’lumotlar ham e’tiborga olinmasligi kerak. Qaror 
qabul qilish bir necha imkoniyatlardan tanlovni o‘z ichiga olishi tufayli qaror 
aynan ushbu imkoniyatlar o‘rtasidagi farqlar asosida qabul qilinadi. Transport 

---

18 
vositalari uchun soliqning mavjudligi qaror mashinani xarid qilish kerakligi yoki 
kerak emasligini tanlashdan iborat bo‘lgan holatdagina ahamiyatli ma’lumotga 
aylanadi, chunki ushbu soliq avtomobil egasining xarajatlari turlaridan biri 
hisoblanadi. Agar mashina xarid qilinmasa, ushbu soliq ham to‘lanmaydi. Umumiy 
omillar ta’siri juz’iy bo‘lgan joyda oldingi xarajatlar ham hisobga olinmasligi 
kerak, chunki ular barcha ehtimoliy harakatlar yo‘nalishlari uchun bir xildir. 
Shunday qilib, qaror qabul qilish uchun qanday ma’lumotlar muhim, qaysilari 
unchalik muhim emasligini aniqlab olish zarur. Ko‘pincha axborot to‘plash ko‘p 
vaqt va mablag‘talab etadi, demak muhim ma’lumotlarni ajratib olish qaror qabul 
qilish qiymatining jiddiy pasayishiga olib kelishi aniq. Bundan tashqari, unchalik 
muhim bo‘lmagan ma’lumotlarning mavjudligi qaror qabul qilayotgan shaxsni 
chalg‘itishi mumkin, bu esa optimal bo‘lmagan qarorlar qabul qilinishiga olib 
keladi.