O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

1-rasm.
 
Xoʼjalik yurituvchi subʼektlar moliyasining mohiyati 
Faoliyatining asosiy maqsadlaridan kelib chiqib xoʼjalik yurituvchi 
subʼektlar (yuridik shaxslar): 
1.
Tijorat asosida faoliyat yurituvchi xoʼjalik yurituvchi subʼektlar 
(tijoratchi tashkilot), 
2.
Notijorat asosida faoliyat yurituvchi xoʼjalik yurituvchi subʼektlar 
(tijoratchi boʼlmagan tashkilot). 
Tijoratchi tashkilot foyda olishni o’z faoliyatining asosiy maqsadi 
qilib olgan. 
Tijoratchi bo’lmagan tashkilot foyda olishdan boshqa maqsadni o’z oldiga 
qo’yadi. 
Tijoratchi tashkilot bo’lmagan yuridik shaxs jamoat birlashmasi, ijtimoiy 
fond va mulkdor tomonidan moliyaviy ta’minlab turiladigan muassasa shaklida, 
shuningdek qonunlarda nazarda tutilgan boshqacha shaklda tashkil etilishi 
mumkin. 
1.2.
 
 Tijorat asosida faoliyat yurituvchi korxona va tashkilotlar 
moliyasi.
Tijoratchi tashkilot bo’lgan yuridik shaxs xo’jalik shirkati va jamiyati, ishlab 
1
Oʼzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʼplami, 2004 y., 24-son, 272- modda. 46 
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliyasi
Moliya tizimining bu sohasi tijorat korxonalari va tashkilotlari 
moliyasi, moliyaviy vositachilar moliyasi va notijorat tashkilotlar 
moliyasi kabi bo’g’inlardan tashkil topadi.
Bu guruhga kiruvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning 
moliyaviy munosabatlari tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, 
daromadlar va xarajatlarni shaklantirish, mulkka egalik qilish, o’z 
zimmalariga olgan majburiyatlarini bajarish shakllariga bog’liq 
ravishda o’ziga xos bo’lgan xususiyatlarga egadir.

---

10 
chiqarish kooperativi, unitar korxona va qonunlarda nazarda tutilgan boshqacha 
shaklda(xususiy korxona, jamoa korxonalari) tuzilishi mumkin.
Ulushlarga (qo’shilgan hissalarga) yoki muassislarning (ishtirokchilarning) 
aktsiyalariga bo’lingan ustav fondi (ustav kapitali)ga ega bo’lgan tijoratchi 
tashkilotlar xo’jalik shirkatlari va jamiyatlari hisoblanadi.
Muassislar (ishtirokchilar) qo’shgan hissalar yoki ular sotib olgan aktsiyalar 
hisobiga vujudga keltirilgan, shuningdek xo’jalik shirkati yoki jamiyati o’z 
faoliyati jarayonida ishlab chiqargan va sotib olgan mol-mulk mulk huquqi asosida 
unga tegishlidir. 
Bozor munosabatlari sharoitida korxonalar o’zlarining faoliyatlarini 
tijoriy hisob asosida amalga oshiradilar. Unga muvofiq ravishda ularning 
xarajatlari o’z daromadlari hisobidan qoplanishi kerak. Mehnat jamoalari ishlab 
chiqarish va sotsial rivojlanishining asosiy manbai foyda hisoblanadi.