O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

1-rasm. Davlat moliyaviy nazoratining prinsiplari

 

 

 

Davlat moliyaviy nazoratining printsiplari

 

 

Davlat moliyaviy nazoratining ishonchliligi  

 

Davlat moliyaviy nazoratining qonuniyligi

 

 

Davlat moliyaviy nazoratining mustaqilligi

 

 

Davlat moliyaviy nazoratining xolisligi 

 

 

---

 

 

 

Moliyaviy  faoliyatning  ajralmas  qismi  hisoblangan  budjet  nazoratiga 

qonuniylik,  rejalilik,  tizimlilik,  uzluksizlik,  samaralilik,  oshkoralik,  mustaqillik, 

ob’ektivlik va layoqatlilik printsiplari xosdir. 

Qonuniylik  prinsipi  Konstitutsiya  bilan  belgilangan  bo’lib,  davlat  va 

uning  barcha  organlari  (shu  jumladan  nazorat  organlari)  qonunga  muvofiq 

faoliyat  yuritishini,  jamiyat  va  fuqarorlarning  manfaatlari  himoya  qilinishiini 

ta’minlashini  nazarda  tutadi  va  pul  mablag’lari  jamg’armalarining  yaratilishi, 

taqsimlanishi  va  ulardan  foydalanish  jarayoni  moliya  va  budjet  qonunchiligi 

normalari bilan mufassal tartibga solinishida namoyon bo’ladi. 

Rejalilik  prinsipi  davlatning  moliyaviy  faoliyati  moliya-reja  hujjatlari 

(davlat budjeti,  mahalliy budjetlar, davlatning budjetdan tashqari jamg’armalari 

budjetlari,  budjet  tashkilotlari  smetalari,  davlat  korxonalarining  daromadlar  va 

xarajatlar balansi) tizimiga asoslanganini anglatadi, ularni tuzish, tasdiqlash, ijro 

etish tartibi tegishli normativ hujjatlar bilan belgilanadi. 

Tizimlilik  prinsipi  nazorat  tadbirlarini  o’tkazishda  nazorat  ob’ek-tining 

barcha  tomonlari  va  uning  o’zaro  aloqalari  vertikal  va  gorizontal  boshqaruv 

tizimlari bo’yicha ko’rib chiqilishini nazarda tutadi. 

Uzluksizlik  prinsipi  barcha  nazorat  ob’ektlari  (boshqariladigan  tizim) 

nazorat  sub’ektlari  (tizimni  boshqaruvchilar)  tomonidan  doimiy  ravishda  amalga 

oshiriladigan dastlabki operativ va davriy nazorat, ularning faoliyatlari shartlari va 

xususiyatlaridan  kelib  chiqib  belgilangan  muddatlarda  nazorat  ostida  bo’lishini 

anglatadi.  Bu  rejalar  va  vazifalarning  bajarilishi  ustidan  doimiy  kuzatishni, 

belgilangan ko’rsatkichlardan og’ishlar aniqlanganda faoliyatga tuzatishlar kiritish 

choralari ko’rilishini ta’minlaydi. 

Nazoratning  samaraliligi  prinsipi  moliya-xo’jalik  faoliyatidagi  me’yordan 

og’ishlarni  va  ularning  sabablarini  o’z  vaqtida  va  to’liq  aniqlashda,  shuningdek 

yuz  bergan  salbiy  holatlarni  tezkorlik  bilan  bartaraf  etish  va  etkazilgan  moddiy 

zararni o’z vaqtida qoplashda namoyon bo’ladi. 

Oshkoralik  prinsipi  jamiyat  e’tiboriga  ommaviy  axborot  agentligi  orqali 

turli  moliyaviy-reja  hujjatlari  loyihalarini,  ularning  ijrosi  bo’yicha  berilgan 

hisobotlarni,  moliyaviy  faoliyatni  tekshirish  va  taftish  qilish  natijalari  mazmunini 

etkazishda namoyon bo’ladi. 

---

 

 

 

Mustaqillik  prinsipi  nazorat  qiluvchi  organning  moliyaviy  mustaqilligini, 

nazorat  organlari  rahbarlarining  vakolat  muddatlari  parlamentnikiga  nisbatan 

uzunligini, ularning maqomi Konstitutsiya bilan belgilanganligini ko’rsatadi. 

Ob’ektivlik  va  layoqatlilik  (kompetentlik)  prinsipi  nazorat  natijalari, 

tekshirilgan  faktlarning  mazmuni  qonunlar,  yo’riqnomalar  va  mansabdor 

shaxslarning faoliyatini nazorat qilishni tartibga soluvchi boshqaruv organlarining 

farmoyishlari  bilan  solishtirish  asosida  to’g’ri,  to’liq  va  ob’ektiv  tushuntirilishini 

nazarda  tutadi.  Bu  printsip  nazoratchi-taftishchilar  kasbiy  mahoratining 

yuqoriligini  va  ular  amaldagi  qonun  hujjatlariga  to’liq  rioya  qilishlarini  taqozo 

etadi.

 

14