O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent Davlat Transport Universiteti Transport energetik qurulmalari kafedrasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent Davlat Transport Universiteti Transport energetik qurulmalari kafedrasi
5630100-Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi ta’lim yo‘nalishi
Matmusayev Suxrob
Mavzu: “O’zbekistonda shamol energiyasidan foydalanish”
5630100-ekologiya va atrof – muhit muhofazasi bo’yicha bakalavr kvalifikastiyasini olish uchun
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Kafedra mudiri, prof: R.N Axmatjanov
Rahbar: Magdiyev K.I.
Toshkent-2022


O`zbekiston respublikasi transport vazirligi

TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI

AVTOMOBIL TRANSPORTI UHANDISLIGI FAKULTETI

TRANSPORT ENERGETIK QURILMALARI KAFEDRASI

TASDIQLANDI

Kafedra mudiri
_____________Ahmatjanov R.N.
“____”______________ 2022 y.
Bitiruv malakaviy ishi uchun
TOPSHIRIQ
252-18 guruh talabasi Matmusayev Suxrob
BMI mavzusi:O’zbekistonda shamol energiyasidan foydalanish
Mavzu universitetning 2022 yil «___»_____________buyrug’i bilan tasdiqlangan.
1. Tugallangan ishlarni topshirish sanasi 2022 yil «___»____________
2. BMI hisob-kitob tushuntiruv yozuvining mazmuni:
Kirish, mavzuning dolzarbligini asoslash, ishning maqsadi, tegishli adabiyotlar sharhi, mavzu bo’yicha mavjud holatning tahlili, qo’yilgan muammo bo’yicha yechimlarni ishlab chiqish, bajarilgan ishni iqtisodiy va ekologik baholash, hayot faoliyati xavfsizligi, ish bo’yicha xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
3. Grafik materiallar ro’yxati:
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5

Topshiriq berilgan sana: «___»____________

Rahbar: _______ Magdiyev K.I.
4.HFX ga topshiriq: Elektr energiyasi asbob-uskunalari va qurilmalardan foydalanganda texnika xavfsizligi masalalari
HFX, mavzuni ekologik va iqtisodiy baholash bo’yicha maslahatci Magdiyev K.I.

Topshiriq bajarish uchun qabul qilgan sana (talaba imzosi) _________________


KIRISH
Ushbu qo'llanma o'zlarini ushbu bayonotlarning kamida bittasida tan olganlar uchun yozilgan:

Organik chiqindilaringizni qanday qilib oltinga aylantirishingiz mumkinligi qiziqmi?

Siz organik chiqindilarni qayta ishlash uchun biogaz qurilmasini qurish topshirig'iga egasiz va buni qanday qilishni bilmayapsizmi?
Siz bu mavzuni ko'p yillar davomida o'rgandingiz va endi o'z biogaz qurilmangizni qurishga tayyor deb o'ylaysizmi?
Chiqindilarni qayta tiklanadigan energiyaga aylantiradigan ushbu ajoyib texnologiya sizni qiziqtiradimi va u haqida ko'proq bilishni xohlaysizmi?
Siz yillar davomida biogaz haqida ko'p narsalarni o'rgandingiz, lekin ko'proq o'rgansangiz, hamma narsa shunchalik murakkab va chalkash bo'ladi?
Siz biogaz qurilmasini boshqarasiz va nega u yaxshi ishlamayapti deb o'ylaysiz va bu muammolarga aniq yechim topishga harakat qilasizmi?
Agar siz ushbu bayonotlardan birortasini tanlasangiz, sizga biogaz qurilmasini ishlab chiqish va ishlatish bo'yicha ko'proq ma'lumot kerak bo'ladi. Ushbu qo'llanma zavodingizni yaxshiroq rivojlantirishga yordam berish va muvaffaqiyatga erishish uchun barcha imkoniyatlarni berish uchun yozilgan.
NEGA BIOGAZ QUVVATSINI QURISH KERAK?
Odamlarning biogaz zavodini qurishining 3 sababi bor:

Normativ muvofiqlik

Iqtisodiy foyda
jinnilik
Odamlar ko'pincha hayron bo'lishadi: nega kompost qilmaslik kerak? Bu arzonroq emasmi?

Aslida, bu bir necha jihatlarga bog'liq. Har bir loyihada kompostlash yoki anaerob hazm qilish o'rtasidagi tanlovga ta'sir qiluvchi o'z qoidalari va mahalliy ekologik voqeliklar mavjud.

Umuman olganda, qattiq organik chiqindilarning kichik tonnalarida (yiliga 10 000 tonnadan kam) gazlangan kompostlashni amalga oshirish arzonroq. Bundan tashqari, har bir organik chiqindilarni qayta ishlash texnologiyasining qiyinchiliklari va imkoniyatlarini o'lchash uchun chuqur texnik-iqtisodiy asoslash amalga oshirilishi kerak.

Anaerob hazm qilish va kompostlash ko'pincha bir-biriga qarama-qarshidir. Aslida, bu texnologiyalar bir-birini to'ldiradi va ko'pincha bir-birining imkoniyatlarini maksimal darajada oshirish (yoki bir-birining kuchli tomonlaridan foydalanish) uchun birgalikda ishlab chiqilishi kerak.

NIZOMLAR
Biogaz qurilmasini rivojlantirish uchun uchta asosiy majburiy me'yoriy talablar mavjud:

Issiqxona gazlari (GHG) emissiyasini kamaytirish siyosati

Qayta tiklanadigan energiya siyosati
Qayta ishlash siyosati
Biogazni ushlash tizimlariga qaramay, poligonlar atmosferaga sezilarli miqdorda metan chiqindilarini chiqaradi, bu esa issiqxona gazlari chiqindilariga hissa qo'shadi. Bundan tashqari, organik materiallarni ko'mib tashlash qayta ishlash siyosatiga mos kelmaydi, bu esa yakuniy utilizatsiya qilishdan oldin kamaytirish, qayta foydalanish va qayta ishlashni talab qiladi, chunki organik chiqindilar o'g'it sifatida ishlatilmaydi.

Shu sabablarga ko'ra, issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirish siyosati va qayta ishlash siyosati odatda organik materiallarni ko'mib tashlashni taqiqlaydi, bu esa kompost yoki anaerob hazm qilishni tanlashga majbur qiladi.

Ko'pgina davlatlar va mamlakatlarda o'rnatilgan Qayta tiklanadigan energiya ta'minoti standartlari ("NOER") kabi qayta tiklanadigan energiya siyosati energiya ta'minoti korxonalaridan energiyaning ma'lum foizini qayta tiklanadigan energiya manbalaridan ishlab chiqarishni talab qiladi. Ushbu kommunal xizmatlar doimiy ravishda biogaz kabi arzon qayta tiklanadigan energiyani izlaydi.

IQTISODIY FOYDALAR

Energiya narxi va chiqindilarni utilizatsiya qilish xarajatlari nisbatan yuqori bo'lgan bozorlar uchun biogaz qurilmasini qurishning bir qancha iqtisodiy afzalliklari bor. Qattiq maishiy chiqindilarning organik ulushi massaning taxminan 50% ni tashkil qilishi mumkinligi sababli, an'anaviy chiqindilarning organik qismidan anaerob hazm qilishga o'tish iqtisodiy jihatdan jozibador bo'ladi.

Biogaz zavodida organik chiqindilarni qayta ishlash chiqindilarni yo'q qilish xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi. Organik chiqindilardan biogaz ishlab chiqarish arzon qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishga yordam beradi. Bu imkoniyatlar birgalikda biogaz loyihalarini rivojlantirishga olib keladi.

Masalan, kichik orol davlatlari biogaz qurilmasidan katta foyda ko'rishlari mumkin, chunki ular ko'pincha dizel yoqilg'isidan yuqori narxda (0,50$+/kVt/soat) “iflos” elektr energiyasi ishlab chiqaradi va chiqindilarni utilizatsiya qilishda bir qancha qiyinchiliklarga duch keladi.

JINNILIK
Ba'zi biogaz qurilmalari hech qanday sababsiz qurilgan. Ushbu loyiha ishlab chiquvchilarning aksariyati biogaz loyihasining asosiy asoslariga e'tibor qaratishmagan, bu haqda keyinroq ushbu qo'llanmada ko'rib chiqiladi.

Bu yomon rejalashtirilgan va amalga oshirilgan loyihalar natijasida biogaz qurilmalari past operatsion va iqtisodiy samaradorlikka ega va umuman sanoatga zarar etkazadi.

3. ANAEROB HAZM QILISh

Anaerob hazm qilish - bu tabiiy bakterial jarayon bo'lib, anaerob bakteriyalar konsortsiumi kislorodsiz muhitda organik moddalarni biologik parchalaydi.

Bu bakteriyalar o'sishi uchun qulay muhitga muhtoj. To'g'ri harorat, kislorod etishmasligi, etarli ovqatlanish va kislotalilik samarali anaerob hazm qilishning kalitidir.

Anaerob hazm qilish jarayoni anaerob parchalanuvchilar yoki parchalanuvchilar deb nomlanuvchi uskunalar yordamida amalga oshiriladi. Mavjud organik moddalarning o'zgarishiga qaramay, parchalanuvchilarni oziqlantirish imkon qadar doimiy bo'lishi kerak.

Bir necha turdagi bakteriyalar hazm bo'ladigan uchuvchan qattiq moddalarni biogazga aylantirish uchun birgalikda ishlaydi. Ko'pgina xom ashyolar asosan suvdan iborat bo'lsa-da, suv bilan biogaz ishlab chiqarish mumkin emas. Biogaz qattiq xom ashyoning hazm bo'ladigan qismidan ishlab chiqariladi.

Yog'och kabi lignoselülozik materiallarda mavjud bo'lgan uchuvchi qattiq moddalar (yonuvchi moddalar) anaerob parchalanuvchida hazm qilinadi.

Qattiq moddalarning biogazga aylanishi substratni ko'proq suyuqlik qiladi. Bundan tashqari, qattiq xomashyoni tiqilib qolmasdan suyuq parchalanuvchilarga berish mumkin.