O‘zbеkistоn rеspublikаsi

 
 
 
 

---

 
4-MAVZU:
 Til va terminologiya
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Amaliy 
mashg‘ulot №4 
REJA: 
1.O‘zbek terminologiyasining taraqqiyot bosqichlari.
2.Tilning lug‘at tarkibi.
3.O`zbek leksikografiyasi.
4.Umumiy va maxsus lug`atlar (Akademik, ommabop va o`quv 
lug`atlari).
5.Sohaviy lug`atlarda terminlar.
6.Tezaurus haqida ma’lumotlar.
 

---

 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 

---

 
 
O`zbek leksikografiyasi (lug`atshunosligi). 
Tilshunoslikning lug`at tuzish ishi bilan shug`ullanadigan bo`limi 
leksikografiya
deyiladi. Lug`atlar tilning lug`aviy boyligini to`plovchi kitobdir. Lug`atlar muayyan 
mavzularda tuzilib, unda so`zlar alfavit tartibida joylashtiriladi. Lug`at tuzish ishi bilan 
lug`atshunoslar qadimdan shug`ullanib kelishgan. Masalan, XVI asarda usmonli turk tilida 
«Abushqa» lug`ati yaratilgan.Lug`atlar xarakteriga ko`ra ikki turga bo`linadi: 
1) qomusiy (entsiklopedik lug`at) lug`atlar; 2) lingvistik lug`atlar. 
Qomusiy lug`atlar ilmiy, siyosiy, adabiy va ishlab chiqarishga xos tushunchalar, 
borliqdagi predmetlar va voqea-hodisalar haqida ma’lumot beradi. 
«O`zbek milliy entsiklopediyasi», «Uy-ro`zg`or entsiklopediyasi», «Salomatlik 
entsiklopediyasi», «U kim, bu nima?» kabi lug`atlar qomusiy lug`atlar sirasiga kiradi. 
So`zlarni tilshunoslik nuqtai nazardan izohlaydigan lug`atlar lingvistik lug`at deb 
yuritiladi. Lingvistik lug`atlar bir tilli, ikki tilli va ko`p tilli bo`ladi. 
Bir tilli lingvistik lug`atlarda lug`aviy birliklar bir tilning - o`zbek tilining o`zida izohlanadi. 
Bunday lug`atlarga «Imlo lug`ati», «Orfoepik lug`at», «O`zbek tilining morfem lug`ati», 
«O`zbek tilining sinonim so`zlar lug`ati», «O`zbek tilining omonim so`zlar lug`ati», «O`zbek 
tilining antonim so`zlar lug`ati», «O`zbek tilining frazeologik lug`ati», «Etimologik lug`ati», 
1981 yilda yaratilgan «O`zbek tilining izohli lug`ati» (2 jild) kabilar. «O`zbek tilining izohli 
lug`ati»da so`z va iboralarning o`z va ko`chma ma’nolari haqida to`la ma’lumot beriladi. 
Ikki tilli va ko`p tilli lug`atlar tarjima lug`atlari bo`lib, ular boshqa tilning lug`at 
tarkibini o`zbek tiliga yoki aksincha o`zbek tilining lug`at tarkibini boshqa tilga tarjima qilish 
uchun xizmat qiladi. Ikki tilli va ko`p tilli lug`atlarga o`zbekcha-ruscha, ruscha-o`zbekcha, 
o`zbekcha-inglizcha, inglizcha-o`zbekcha, o`zbekcha-inglizcha-nemischa kabi lug`atlar kiradi. 
Ko`p tilli lug`atlar o`tmishda ham tuzilganligi arabcha-forscha-turkcha lug`atlardan 
ma’lum. Hozirgi kunga kelib ko`p tilli lug`atlar tuzish ancha jadallashdi. Chunki, ko`p tilli 
lug`atlar hozirgi tillarni qiyosiy o`rganishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Lug`at fan va texnika, madaniyat, umuman jamiyatning taraqqiy etib borayotganini 
o`zida aks ettiradi. Lug`atlar muhim madaniy boylikdir, chunki lug`at nutq madaniyati, 
so`zlarning ma’nolarini aniq tushunish va ularni nutqda to`g`ri qo`llash, savodxonlikka 
erishishning asosidir.