O’zbekiston respuplikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti

current 
density
– tok zichligi , oqim zichligini ifodalasa , 
current price
– joriy baho –
текущая цена kabi turli sohaga oid tushunchalarni ifodalaydi. Ko`p ma`noli 
neologizmlar albatta tarjimada o`zigsa xos qiyinchiliklar tug`diradi. Bunday 
holatlarda tarjimada kontekst alohida o`rin tutadi, chunki bu tarjimon qaysi 
sohaga oid matn tarjima qilayotganligiga bog`liq . Neologizmlarning o`ziga xos 
xususiyatlari bu aniq bir tushuncha, jarayon yoki xodisani ifodalab , bir ma`nolikka 
intilishdir.
Quyida biz ayrim ilmiy-texnik matnlardagi iqtisodiy atama - so`zlar tuzilishida 
atributivlik xususiyati keng qo`llanilishini ko`rib o`tamiz . Asosiy komponent 
odatda , oxirgi o`rinda turadi. Aniqlovchi komponent atama tomonidan 
ifodalanayotgan tushuncha , jarayonning xususiyatini ifodalaydi. Atributivlik 
aloqasi quyidagicha tuziladi: 
1. Predlogli birikmalar orqali: 
A claim for money – Pul da‘vosi – Денежный иск
Abandonment of goods – Tovarlarni qoldirish – Оставление товаров 
After-payment – Keyingi, qo‘shimcha to‘lov – последующий платеж 
Balance in hand – Naqd pul – денежная наличность 
Balance of payment – to‘lov balansi – Платежный баланс 
Bank of deposit – depozit bank – депозитный банк 
Carry out – bajarmoq – Исполнять , выполнять 
2. N + N birikmasi orqali : 
Bank certificate – Bank sertifikati – Банковский сертификат 
Bank confirmation Bank tasdig‘i Банковское подтверждение 
Calculation number Hisob – kitob raqami Расчетный номер 
Calendar year Kalendar yili Календарный год 
Credit card – Kredit kartasi – Кредитная карта

---

36 
Draft budget– byudjet loyihasi – проект бюджета 
Export duty – Eksport boji – Экспортная пошлина
Entry visa – Kirish vizasi – Въездная виза 
3. Ilmiy texnik matnlarda keng tarqalgan Adj. + N orqali: 
Economic growth – iqtisodiy o’sish – Экономический рост 
Foreign market – Tashqi bozor – Внешня рынок
False bankrupt – Soxta bankrotlik – Лже банкротство
Financial statements – Moliyaviy hisobot – Финансовый отчет 
Basic price – Asosiy narx – Базисная цена.
4. Participle I + N orqali : 
Briefing aids – Ko`rsatma – Инструкция
Carrying capacity –Yuk ko’tarish qobiliyati – Грузоподъёмность 
Clearing Bank – Hisob-kitob banki – Расчетный (клиринговый) 
банк 
Carrying charge – Saqlash qiymati – Стоимость хранения
Handling capacity – O’tkazish qobiliyati – Пропускная способность
Lending bank – Kreditor bank – Банк-кредитор
5. Participle II + N orqali : 
Cardonised cargo – Qutilardagi yuk – Груз в коробках 
Packed goods – O’ralgan yuk – Груз в пакетах 
Damaged cargo – Shikastlangan yuk – Испорченный груз 
Directed cargo – Manzilga ega yuk – Адресованный груз 
Deferred payment – Muddati uzaytirilgan to’lov – Отсроченный платеж 
взимаемый при задержке 
Declarated income, profit – Bayon etilgan daromad – Объявленный доход 
Finished goods – Tayyor mahsulot – Готовая продукция .
Retained earnings – Taqsimlanmagan foyda – Нераспределенная прибыль 
Hamisha qo’llanadigan so’zlar ular ko’p manoni yoki ilmiy texnikaviy har xil 
buyumlar ma’nosini matnda almashtirishga e’tibor qaratish lozim.
Ayrim iqtisodiy terminlarga qaraydigan bo`lsak ,

---

37 
masalan: Ingilizcha “ balance ” termini “ 
muvozanat”
ma’nosini bildiradi. “
balance of payment “ so`z birikmasini “to‘lov balansi” deb tarjima qilinsa , 
“balance in hand” so`z birikmasi
 “naqd pul”
deb tarjima qilinadi .
 
Bu so’zlar matnda kelishiga qarab turlicha ma’nolarlarni anglatishi 
mumkin.Masalan: ” balance of an account” so`z birikmasi 
“ hisobdagi qoldiq “
va “balance in one’s favour” 
- kimningdir foydasiga qoldiq
ma`nosini bildiradi. 
Bunday ma’noni bildiruvchi so’zlar ma’no va mohiyati jihatidan matnda 
kelishiga tarjimon to’g’ri tarjima qilishiga to’sqinlik qilishi mumkin. Shuning 
uchun matnning mavzusi maqsadi, mohiyati va nimani anglatishiga qarab tarjima 
qilish kerak. Ilmiy va ilmiy texnik matnlar tarjimasini ko’pchiligi umumiy tayyor 
qo’llaniladigan so’zlardan foydalanish ilmiy adabiyotda qo’llaniladi. 
Ilmiy va ilmiy texnikaviy so’z tarjimasi maxsus zaxirasi bo’lgani bilan asl so’z 
mohiyatini chiqarib olish uchun atalishdan tashqari tarjimon lug’atdan to’liq 
foydalanishi kerak. Tarjimada aynan ilmiy belgilangan so’zlardan tashqari so’zlar 
so’zma so’z tarjima qilinmasligi ham mumkin.Ammo matn mag’zi tarjima 
qilinayotganda tilni mazmunini ifodalab berish kerak. 
Tarjimani ilmiy matn mazmunini asosiy vazifasidan biri aniq variantga tushib 
olishdir. 
1-variant.Milliy til so’lari. 
2-variant. Kerak bo’lgan o’rindosh so’zlar. 
3-variant. Mazmun mohiyati jihatidan tushunishi qiyin qisqa so’zlar
Umuman biz ilmiy- texnikaviy matnlar keng ma’no ko’rinishini ilmiy, ilmiy 
texnikaviy matnni o’z nomi bilan rang barang tushunishimiz mumkin. Umumiy 
matn har xil ko’rinishdagi so`z birikmalari va katta-kichik bo’laklardan har xil 
neologizmlardan iborat bo`lishi mumkin . 
Ilmiy texnik matn nuqtai nazaridan umumiy ensiklopediya texnik so’rovnoma 
maxsus texnik tahlillar, texnik qo’llanmalar qayta xususiy o’xshash 

---

38 
fanlar,ommaviy matn, kitoblar,maqollar, aniq texnik adabiyot va gumanitar fan, 
har xil o’quv kitoblari, monografiya va boshqalar kamchilikni tashkil qiladi. 
Bu ko’rinishdagi tarjima matnlar o’zining asliyatliligi va jozibaviy 
ko’rinishiga ega va rang-barang ko’rinish xarakteriga xosdir.
Yuqorida takidlab o`tkanimizdek, ilmiy-texnik matnlardagi neologizmlar 
tarjimasi turli xil gazeta, kitoblar ,ensiklopediya , jurnal va boshqalar to’liq matn 
mag’zi va sohalariga javob berish kerak. Shuningdek u bilim olishga ham to’liq 
javob berish kekak .
Matn mazmun mohiyati urg’ulari tarjimada asosiy ro’l o’ynaydi ya’ni uni matn 
mag’zini ochib berishga qaratiladi.
Umuman olganda tarjima jarayonida mavjud bo’lgan modellar biz ekvivalentlik 
ma’nosida chiqqan tushunchalarga tayangan bo’ladi, masalan, holat (yoki tashqi)
model original matn va tarjimada tasvirlangan situatsiyalarning ochib berilishiga 
tayangan bo’ladi va semantik transformatsion model esa har xil tillarda negiz 
tushuncha va markaziy strukturalarning o’xshashligini borligini taklif qiladi. 
Bu takliflar muhim tarjima ko’rinishlarini tushuntirishi mumkin deb ta’rif 
qilinadi. Boshqacha aytganda tarjimon original matndan ekvivalentlik tildagi 
darajasiga va undan keyin tarjima matniga aqliy sayohat qiladi deb taxmin qilinadi.
Tarjima nazariyasi bu maqsadda fanga ko’p sonli tarjima modellarini kirgizish 
orqali erishadi. 
Model bu- tarjima jarayonining fanda qabul qilingan tasviri hisoblanib, bunda 
jarayonlar tarjimon tomonidan amalga oshirilayaptimi yo’qmi e’tiborga olinmaydi. 
Masalan, situatsiya modelida ekvivalentlik darajasi ortiqcha hisoblanadi. Bu model 
tasvirlangan faktlardir ya’ni nutqda tasvirlangan hayotiy faktlardir. Tarjima 
jarayoni taxminiy talqinga ko’ra tarjimon original matndan ko’ra aniq tasvirlangan 
situatsiyaga e’tibor berish hisoblanadi. 
Yuqorida takidlab o`tganimizdek ilmiy texnikaviy so’z tarjimasi maxsus 
zaxirasi bo’lgani bilan asl so’z mohiyatini chiqarib olish uchun atalishdan tashqari 
tarjimon lug’atdan to’liq foydalanishi kerak. Chunki , lug`atlarda bir so`zning turli 

---

39 
ma`nolari ko`rsatiladi , tarjimon esa qaysi so`zni tanlashi bu uning tarjima uslubiga 
va mahoratiga shuningdek , kontekstga ham bog`liq bo`ladi. 
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, iqtisodiyotga aloqador birikma terminlar 
ichida sodda birikma terminlar ko‘pligi bilangina emas, balki iqtisodiy 
tushunchalarni to‘g‘ri, aniq va ixcham tarzda ifodalab kelishi bilan ham o‘ziga xos 
afzalliklarga egadir.