О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

Mutlaq ustunlik nazariyasi
Myerkantilistlarga kyeskin zarba byergan iqtisodchilardan biri Adam Smit buldi. Adam Smit millat boyligi tuplangan oltin mikdoriga emas, balki mamlakatning pirovard tovar va xizmatlar ishlab chikara olish kobiliyatiga kuprok boglikligini anik-ravshan asoslab byerdi. SHuning uchun ham asosiy masala oltinga ega bulishda emas, asosiy masala myehnat taksimoti va myehnat koopyeraцiyasi xisobiga ishlab chiqarishni rivojlantirish xisoblanadi. Ishlab chikaruvchilar iqtisodiy jixatdan mutlak erkin, mavjud konunlar doirasida о‘z faoliyatlari turini mustakil ravishda tanlay oladigan sharoitlarda eng yaxshi natijaga erishish mumkin. Bu siyosat "lyessye-fyer" nomini oldi.


@ «Lyessye-fer» (fr. fr. laissez-faire) — iqtisodiyot va erkin raqobatga davlatning aralashmaslik siyosati.

Adam Smitning tashki savdo siyosati bir kancha farazlarga asoslangan. U quyidagilarni aksioma sifatida kabul kiladi:

• 
  Myehnat yagona ishlab chiqarish omili;
  

• 
  Tо‘lik bandlikka erishilgan, ya’ni barcha mavjud ryesurslardan tovar ishlab chiqarishda foydalaniladi;
  

• 
  Xalqaro savdoda ikki mamlakat ishtirok etadi, bu mamlakatlar ikki xil tovar bilan о‘zaro savdo olib boradi;
  
• 
  Ishlab chiqarish xarajatlari doimiy, ularning kamayishi tovarga bulgan talabni kupaytiradi;
  
• 
  Bir tovarning narxi ikkinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan myehnat bilan ifodalangan;
  
• 
  Tovarni bir mamlakatdan ikkinchisiga tashish bо‘yicha transport xarajatlari nolga tyeng;
  
• 
  Tashki savdo chyeklashlar va ryeglamyentaцiyalardan xoli. Adam Smit karashlariga muvofik ravishda:
  
• 
  Hukumat tashki savdoga aralashmasligi, ochik bozorlar ryejimi va erkin savdoni kullab-kuvvatlashi kyerak;
  
• 
  Millatlar, xususiy shaxslar ham uzlari ustunlikka ega bо‘lgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashishi va bu tovarlarni ishlab chikarilishida boshka mamlakatlar ustunlikka ega bulgan tovarlarga ayirboshlash asosida savdo kilishi kyerak;
  
• 
  Tashki savdo bozorni mamlakat sarxadlaridan tashkariga kyengaytirish orkali myehnat samaradorligini rivojlantirishni ragbatlantiradi;
  
• 
  Eksport mamlakat iqtisodiyoti uchun ijobiy omil sanaladi, zyero u mamlakat ichkarisida sotish imkoniyati bulmagan ortikcha tovarlarni sotish imkoniyatini byeradi
  
• 
  Eksportga subsidiyalar ajratilishi axoli uchun ortikcha soliq hisoblanadi va ichki narxlarning ortishiga olib kyeladi, shuning uchun bu subsidiyalar byekor kilinishi kyerak.
  

@ Mutloq ustunlik nazariyasi — mamlakatlar о‘zlari eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqaradigan (ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega bо‘lgan) tovarlarni eksport qiladi va boshqa mamlakatlarda eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqariladigan (ishlab chiqarishda savdo hamkorlari mutlaq ustunlikka ega bо‘lgan) tovarlarni import qiladi.

Agar ikki mamlakat savdo hamkoriga nisbatan kam xarajatlar bilan ishlab chiqaradigan (ya’ni mamlakat ishlab chiqarish xarajatlari bо‘yicha mutlaq ustunlikka ega bо‘lgan) tovarlar bilan о‘zaro savdo qilganda xalqaro savdo foydali bо‘ladi. Myehnat yagona ishlab chiqarish omili bо‘lganligi bois ishlab chiqarish xarajatlarida mutlaq ustunlik sharti bir birlik tovarni ishlab chiqarishga sarflanadigan vaqt bir mamlakatda ikkinchisidan kamroq bо‘lishini anglatadi. Agar tо‘liq bandlik hukmron bо‘lsa, ya’ni tovarlar ishlab chiqarishda barcha mavjud ryesurslardan tо‘liq foydalanilyapti dyeb faraz qilaylik, bir mamlakat doirasida bu shartning bajarilishini quyidagi formula orqali ifodalanilishi mumkin:

A₁Q₁ + A₂Q₂ £ L, (1)

Bu yerda A₁ — bir birlik birinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, A₂ — bir birlik ikkinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, Q₁ — ishlab chiqarilgan birinchi tovar miqdori, Q₂ — ishlab chiqarilgan ikkinchi tovar miqdori, L — mamlakatdagi mavjud myehnat ryesurslari. Formuladan kо‘rinib turibdiki, birinchi tovar ishlab chiqarishni kо‘paytirish uchun mamlakat ikkinchi tovar ishlab chiqarishini qisqartirishga majbur. Va, aksincha, ikkinchi tovar ishlab chiqarilishining har qanday kо‘paytirilishi birinchi tovar ishlab chiqarilishining kamayishiga olib kyeladi.

Ikkinchi mamlakatni kо‘rib chiqaylik. Bu mamlakatda A₁¢ — bir birlik birinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, A₂¢ — bir birlik ikkinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt.
Agar birinchi mamlakatda birinchi tovarni ishlab chiqarish uchun ikkinchi mamlakatga nisbatan kam vaqt sarflansa (bu birinchi mamlakat ikkinchisiga nisbatan mutlaq ustunlikka ega ekanligini bildiradi) bu mamlakat bu tovarni ikkinchi mamlakatga eksport qiladi: A₁₁¢
Agar ikkinchi mamlakatda ikkinchi tovarni ishlab chiqarish uchun birinchi mamlakatga nisbatan kam vaqt sarflansa (bu ikkinchi mamlakat birinchisiga nisbatan mutlaq ustunlikka ega ekanligini bildiradi) bu mamlakat ikkinchi tovarni birinchi mamlakatga eksport qiladi: A₂₂¢
Mutlaq ustunlik nazariyasining kuchli tomoni shundaki, u myehnatning qiymat nazariyasiga asoslangan va myehnat taqsimotining yaqqol ustunliklarini nafaqat milliy miqyosda, balki xalqaro miqyosda ham kо‘rsatib byeradi. Xalqaro savdoni tushuntirib byerishda uning chyeklanganligi ham yaqqol kо‘rinib turadi.
Bu nazariya u yoki bu tovarlarni ishlab chiqarishda mutlak ustunlik bо‘lmaganda mamlakatlar nima sababdan о‘zaro savdo olib borishini tushuntirib byera olmaydi.