O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2021, [1/6]
ISSN 2181-7324 
 
FALSAFA 
http://science.nuu.uz/uzmu.php 
Social sciences 

---

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 128 -
Мавзуга оид аабиётлар таҳлили. 
Одатда ҳар 
қандай мамлакатда табиий ресурслардан оқилона 
фойдаланишни йўлга қўйишга қаратилган экологик 
муносабатлар ана шу мақсадга бўйсундирилади. Албатта, 
мамлакатда стихияли равишда кечаётган экологик 
муносабатлар бундай мақсадга эришиш имконини 
бермайди. Жамиятда табиий ресурслардан оқилона 
фойдаланиш амалиёти қарор топиши учун экологик 
муносабатлар 
муайян 
шартларга 
бўйсундирилмоғи 
даркор. 
Масалан, 
“Табиатни 
муҳофаза 
қилиш 
тўғрисидаги” Ўзбекистон Республикаси Қонунида бундай 
шартлар 
туркумига 
“табиатни 
муҳофаза 
қилиш 
тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этиш, табиат 
мажмуалари яхлитлигини сақлаб қолиш, жонли табиат 
объектларининг яшаш ва ўсиш муҳити бузилишига йўл 
қўймаслик, 
бошқа 
табиий 
ресурслардан 
фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини бузмаслик” кабилар 
киритилади [2]. Бошқа кўплаб мамлакатларда ҳам табиий 
ресурслардан оқилона фойдаланишга йўналтирилган 
экологик 
муносабатлар 
шу 
каби 
шартларга 
бўйсундирилади. Экологик муносабатларнинг иккинчи 
шакли – инсон турмуши учун зарур бўлган табиий шарт-
шароитларни 
мақбуллаштириш 
мақсадида 
амалга 
ошириладиган муносабатлар ҳам алоҳида аҳамиятга эга. 
Инсоннинг хавфсиз ва сифатли турмуши нафақат 
ижтимоий, балки табиий омилларга ҳам даҳлдорлигини 
асослаб ўтиришга ҳожат йўқ. Шу сабабдан ҳар қандай 
жамиятда 
экологик 
муносабатларнинг 
муҳим 
йўналишларидан бири ҳаёт учун мақбул табиий 
шароитларни яратиш ва ҳимоя қилиш билан боғлиқ 
бўлган. Инсон турмуши учун зарур бўлган табиий шарт-
шароитларни мақбуллаштиришга қаратилган экологик 
муносабатларнинг асосий мақсади жамият аъзоларининг 
экологик 
хавфсизлигини 
таъминлашдан 
иборат. 
Жаҳоннинг кўплаб ривожланган жамиятларида бу 
мақсадга эришиш учун қуйидаги вазифаларга эътибор 
қаратилади: мамлакат ҳудудларини табиий ва техноген 
омилларни ҳисобга олган ҳолда ривожлантириш; 
атмосфера ҳавоси, сув ҳавзалари сифатини яхшилаш, 
тупроқни тиклаш ва уларнинг ифлосланишининг олдини 
олиш; аҳоли турар жойларидаги боғлар, парклар, ўзга 
табиий масканларни, асраш ва ривожлантириш; табиий 
шарт-шароитларга кўрсатилаётган антропоген таъсирни 
мақбуллаштириш; жамият аъзоларини экологик тоза озиқ-
овқат 
маҳсулотлари 
билан 
таъминлаш; 
маиший 
чиқиндиларни имконият даражасида камайтириб бориш, 
уларни қайта ишлашга хизмат қиладиган механизмни 
шакллантириш; 
табиий 
шарт-шароитларни 
мақбуллаштиришга, унинг экологик хавфсизлигини 
таъминлашга қаратилган бошқа вазифалар.Экологик 
муносабатларнинг учинчи шакли - табиатни муҳофаза 
қилишга қаратилган алоқалар ҳам ўзига хос мазмунга эга. 
Табиатни муҳофаза қилиш деганда турли “объектларни 
(ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, 
атмосфера 
ҳавоси) 
ифлосланишдан, 
бузилишдан, 
зарарланишдан, ориқлаб кетишдан, вайрон бўлишдан, йўқ 
бўлиб кетишдан” асрашга қаратилган саъй-ҳаракатлар 
тушунилади [2]. 
Одатда бу саъй-ҳаракатларнинг асосий мақсадлари 
қуйидагилар билан боғланади: “инсон саломатлиги учун, 
экологик мувозанатни сақлаш учун, республикани 
самарали 
ва 
барқарор 
ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантириш манфаатлари йўлида табиатдан оқилона 
ва уни ишдан чиқармайдиган қилиб фойдаланиш учун 
қулай шарт-шароитлар яратиш; жонли табиатнинг 
турлари ва генетик фонди бойлигини сақлаб қолиш; 
экология тизимлари, ландшафтлар ва ноёб табиат 
объектлари хилма-хиллигини сақлаб қолиш; экология 
хавфсизлигини таъминлаш; табиат объектлари билан 
боғлиқ моддий маданий мерос объектларини асраб 
қолиш” [2].