yoki
simbioz -
o'zaro aloqaning har ikki tom on uchun foydali
b o ‘lishi;
Kommensalizm -
o 'z a ro aloqaning organizm lardan biri
uchun foydali, ikkinchisi uchun zararsiz bo'lishi;
Yirtqichlik -
aloqaning organizm lardan
biri uchun foydali, ikkinchisi uchun
zararli bo'lishi;
Parazitizm
- bir organizmning ikkinchi organizm
hisobiga yashashi;
Neytralizm
- organizmlarning bir-biriga foyda
yoki zarari yo'qligi;
Antibioz -
bir organizm ajratib chiqaradigan
zaharli m oddalar, m asalan, antibiotik, fitonsidlarning ikkinchi
organizmga ta ’siri;
Raqobat
-
yashash joyi yaqin organizmlar,
turlar orasida joy, ozuqa uchun kurash, bundan h ar ikki tomon
zarar k o ‘rishi ham m um kin. B iosenozning
fazoviy tuzilmasi
deyilganda organizm larning relyef b o ‘ylab tarqalish qonuniyati
tushuniladi. M asalan, o ‘sim liklarning abiotik om illarga mos
ravishda turli joylarni egallashi va qavat-qavat b o ‘lib tarqalishi.
Biosenozning
ekologik tuzilmasi
deyilganda ekologik omillarga
b o g ‘liq ravishda shakllangan organizm lar
guruhlarining bir-
biriga nisbati tushuniladi. M asalan, organizm larning cho‘1 yoki
k o ‘l sharoitlariga m oslashgan tu rlar nisbati.
B iosenozga xos q o n u n iy a tla rn i bilish in so n g a m a ’lum
d a r a ja d a u n i « b o s h q a ris h » im k o n iy a tin i b e ra d i. S u n ’iy
b io se n o z larn i y a ra tish , o ‘sim lik larn i b iolo g ik h im oyalash
u su llarin i ishlab chiqish a n a sh u n d ay im k o n iy atlard an d ir.
Biosenozdagi organizmlarning bir m e’yorda hayot kechirishlari
uchun u larg a m a ’lum k o 'rsa tk ic h la rg a ega b o 'lg an abiotik
om illar majmui zarur bo'ladi. Ana
shu abiotik om illar majmui
yoki boshqacha qilib aytganda, biosenozning m avjud bo'lishi
uchun zarur bo'lgan m uhit (joy)
biotope
(bios - hayot, topos -
joy) deb ataladi. H ar qanday biosenoz o ‘ziga xos biotop bilan
birgalikda faoliyat k o ‘rsata oladi. Yashash sharoitlari o ‘xshash,
bir-biri bilan uzviy bog'liq holda shakllangan va yashaydigan
tir ik o rg a n iz m la r h a m d a u la rn in g y ash ash i u c h u n z a ru r
bo'ladigan abiotik muhit (biotop)dan iborat funksional tizimni
tkologik tizim
yoki
ekotizim
deb ataladi. Unga o'rm on , o'tloq,
k o ‘l kabilar misol bo'lishi mumkin. Tirik tabiat qonuniyatlarini
to 'g 'ri tushunib yetishda organizmlar uyushmasini populyatsiya,
b io se n o z d a ra ja s id a g in a eraas, b a lk i
ekotizim d a ra ja s id a
o'rganish m aqsadga muvofiqdir.
Ekotizim lar deg anda ta b ia tn in g v a q t jih a tid a n n isbatan
barqaror, uzoq evolutsiya jarayonida shakllangan, o'zini o ‘zi
m a ’lum d a ra jad a boshqarib turad ig an va tashqi t a ’sirlarga
qarshilik ko 'rsata olish xususiyatlariga ega bo'lgan m urakkab
tizim tushuniladi. Uning tashkil etuvchi kom ponentlari orasidagi
o ‘z a ro m u n o s a b a tla r m o d d a va en e rg iy a a lm a sh in u v ig a
asoslangan b o 'la d i. E kologiyada ekotizim ga
yaqin b o ig a n
biogeosenoz (bios - hayot, geo - yer, senoz - jam oa) tushunchasi
ham qo'llaniladi. Hozirgi vaqtda biogeosenoz deganda uzoq
evolutsiya ja ra y o n id a sh ak llan g an , fazoviy ch eg arag a ega
bo'lgan, funksional jihatdan tirik organizm lar va abiotik m uhit
bilan o'zaro m unosabatdagi, m a ’lum
energetik holati ham da
m oddalar almashinuviga ega bo'lgan tabiiy tizim tushuniladi.
K o'pincha ekotizim va biogeosenoz tushunchalari bir-birining
sinonimi sifatida qo'llaniladi va deyarli bir xil m a’noni bildiradi.
E k o tiz im la r b io g eo sen o zg a n isb a ta n k e n g ro q tu sh u n c h a
hisoblanadi. H ar qanday biogeosenoz o 'z navbatida ekotizim
b o 'la oladi, am m o har q an d ay ekotizim ni biogeosenoz deb
bo'lmaydi.
Ekotizimda m oddalar aylanishini ta ’minlash uchun m a’lum
m iqdorda kerak bo'ladigan anorganik m oddalar zaxirasi bo'lishi
va bajarayotgan ishi jihatidan uch xil
ekologik guruhni tashkil
etuvchi organ izm lar b o 'lish i zarur. Birinchi guruhga yashil
o'simliklar kiradi. U lar quruqlikdagi har qanday biosenozning
asosiy tarkibi va energiya manbaini tashkil qiladi. Bunday aftotrof
o rg a n iz m la r
Do'stlaringiz bilan baham: 
