P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

I BOB
EKOLOGIYANING U M U M IY M ASALALARI
1.1. Ekologiyaning nazariy asoslari
T a b iat deyilganda biz o'zim izni o ‘rab turgan havo, suv, 
tu p ro q , to g ‘ jin s la ri, o ‘sim lik va h a y v o n o tla rd a n ib o ra t 
m u ra k k a b m oddiy bo rliq n i k o ‘z o ‘ngim izga k eltiram iz. U 
insonning barcha moddiy va m a ’naviy ehtiyojlarini qondiruvchi 
yagona m anba hisoblanadi. Bu jih atd an uni onaga qiyoslab, 
bejizga 
«Ona tabiat» 
deb ard o qlan m ayd i. H ozir inson aql- 
zakovati tufayli yerdan bir necha m illiard yorug‘lik yiliga teng 
keladigan uzoqliklarni «ko‘rayotgan» b o ‘lsa ham bizga m a ’lum 
bo'lgan 
Olamda 
birortayam yer sayyorasining tabiatiga o'xshash 
tab iat va hayot shakli m avjudligi aniqlanm agan. Yer tabiati 
yagonaligini yaqqolroq tasavv u r q ilish 'o so n b o 'lish i uchun 
quyidagi m a’lumotlarni keltiramiz. Hozirgi ilmiy m a ’lumotlarga 
q a ra g a n d a biz bilgan olam (k o in o t) b ir-b irid an b ir necha 
y o ru g ‘lik yiliga teng m a s o fa la rd a jo y la s h g a n b ir nech ta 
galaktikalardan 
tashkil topgan. Bu galaktikalarning h ar biri 
n e c h a -n e c h a m illia rd y u ld u z la rd a n va b o s h q a faz o v iy
u n su rla rd a n ib o rat ulkan tuzilm alardir. Ju m lad an , bizning 
Q uyoshim iz jo y la sh g a n «Som on y o ‘li» g a la k tik a sid a 150 
m illiarddan ziyod turli o ‘lcham lardagi yulduzlar b o'lib, Quyosh 
undagi o ‘rtacha k attalikdagi yulduzlardan biri hisoblanadi, 
xolos. Quyosh atrofidagi 9 ta sayyora va boshqa fazoviy jism lar 
bilan birgalikda 
Quyosh sistemasini 
tashkil etadi. Bu sistemaning 
diametri 12 milliard kilometrga teng b o‘lib, umumiy massasining 
98-99 foizi quyoshda jam langan. Bizning yer esa m ana shu 
sistemaning o ‘rtacha kattalikdagi bitta sayyorasidir.
Tabiatning inson va jam iyat uchun ahamiyati juda k atta va 
turli-tum andir. Uni inson ehtiyojini qondirish jihatlariga qarab, 
iqtisodiy, ilmiy, sog‘lom lashtirish, tarbiyaviy va estetik kabi 
aham iyatlarini farqlash mumkin.

---

Iqtisodiy 
ahamiyati deyilganda undagi resurslardan (havo, 
tuproq, minerallar, o'sim lik va hayvonlar) turli ishlab chiqarish 
jarayonlarin i tashkil etishda asosiy m oddiy m anba sifatida 
foydalanish tushuniladi. M a’l'umki, inson va jam iyat ehtiyojlarini 
qondiruvchi barcha mahsulot va xom ashyolar tabiiy m anbalar 
hisobiga yaratiladi.
Ilmiy 
aham iyati shu bilan belgilanadiki, insonning barcha 
bilimlari negizida tabiat va undagi turli jarayonlarni kuzatish, 
o'rganish, tahlil etish va amaliy xulosalar qilish yotadi.