105
– qaytgan butilka, bochka va KEGlardagi qoldiq pivo;
– quyish avtomatini yuvgandagi suvlar.
Oqava suvlarning tarkibi iflos va kam ifloslangan suvlarning aralashishidan
shakllanadi. Pivo ishlab chiqarish kor
х
onalarining oqava suvlari mineral,
organik, bakteriologik va biologik turlarga bo‘linadi:
– mineral moddalar bilan ifloslangan oqava suv tarkibiga tuproq, mineral
tuzlar,
kislota va ishqor eritmalari, temir, kalsiy, magniy, kremniy, kaliy va
boshqa noorganik moddalar;
– organik moddalar bilan ifloslanganlarga uglevodlar, azotli moddalar,
organik kislotalar, polifenol moddalar;
– bakteriologik va biologik ifloslanganlarga har
х
il mikroorganizmlar,
achitqilar va mog‘or zamburug‘lari, bakteriya va boshqalar kiradi.
Pivo ishlab chiqarishning barcha se
х
larida oqava suvlar ifloslanadi. Eng
iflos oqava suv arpani yuvganda va bo‘ktirganda hamda cho‘kmaga tushgan
achitqilarni yuvganda hosil bo‘ladi.
Oziq-ovqat sanoatining ko‘pchilik ishlab chiqarish kor
х
onalarida suv
te
х
nologik
х
omashyo sifatida ishlatilib, u tayyor
mahsulotning tarkibi ham
hisoblanadi. Lekin ko‘p hollarda suv ishlab chiqarishdan atrof muhitga iflos,
iste’molga yaroqsiz holda chiqarib tashlanmoqda. O‘z o‘rnida bunday suv
iste’mol qilishga umuman yaroqsizdir.
Yaroqsiz oqava suvlarning suv havzalariga quyilishi suvning fizik, kimyo-
viy, biologik
х
ususiyatlarining o‘zgarishiga olib keladi. Bu esa atrof muhitga
zarar keltirishi bilan birga, insonlar sog‘li g‘iga, baliqlar, yovvoyi hayvonlar,
uy hayvonlari va parrandalarga zarar yetkazib
х
avf tug‘dirmoqda.
Suv havza-
larining ifloslanishini o‘rmon
х
o‘jaligi sanoatining chiqindilari, suv trans-
porti sanoati chiqindilari (zaharli modda yuklangan tankerlar yuvilgan suv)
qo‘shilganda kuzatish mumkin. Ammo suv havzalarining eng ko‘p ifloslani-
shi
х
o‘jalik va ishlab chiqarish sanoatidagi oqava suvlar qo‘shilganida ku-
zatilmoqda.
Х
o‘jalik va ishlab chiqarish sanoatidan chiqayotgan oqava suvlarning suv
tarmoqlariga chiqarilishi oqibatida, suvda eriydigan va erimaydigan kolloid
moddalar hosil bo‘ladi. Oqava suvlarning suspenziyasi cho‘kmaga tushishi
natijasida suv havzalarining tag qismida loyqa hosil bo‘ladi. Bu loyqa suvning
o‘z-o‘zidan tozalanish jarayonida ishtirok etuvchi mikroorganizmlar hayot
faoliyatini cheklab qo‘yadi yoki umuman rivojlantirmay qo‘yadi. Suspen-
ziyalarning mavjudligi suv tubiga quyosh nuri o‘tishini qiyinlashtiradi va
suvosti o‘simliklarining fotosintez jarayoniga to‘sqinlik qiladi. Ayniqsa, nur
ta’sirida mikroorganizmlar organik ifloslangan suvlarning oksidlanishi uchun
zarur bo‘lgan kislorodni hosil qiladi. Barcha ifloslanishlar suv
tarkibidagi
kislorod miqdorining kamayishiga salbiy ta’sir etadi. Masalan, sirt-faol mod-
106
dalar, yog‘-moylar va moylovchi materiallar suv yuzida qatlam hosil qiladi, bu
atmosfera bilan suv o‘rtasida o‘tadigan jarayonga qarshilik qilganligi sababli
suv kislorod bilan to‘yina olmaydi.
Shahar va sanoat kor
х
onalaridan chiqayotgan oqava suvlarning organik
ifloslanishi biologik jarayonlar natijasida yuzaga keladi. Aerob sharoitda
mikroorganizm ishtirokida oqava suv tarkibidagi organik birikmalarni
oksidlash uchun zarur bo‘lgan kislorod miqdori kislorodga bo‘lgan biologik
zaruriyat deyiladi va mg/
l
da ifodalanadi (KBBZ).
KBBZ ko‘rsatkichida suv har doim necha kundan so‘ng tekshirilganligi
ko‘rsatiladi. Ko‘p hollarda maishiy va sanoat kor
х
onalari, ko‘pincha, amalda
oqava suvlarning 70–80% ni besh kunlik KBBZ dan so‘ng ishlatadi (KBBZ
5
).
Oqava suvlarni tavsiflash uchun KBBZ dan
tashqari kislorodning
kimyoviy yutilish (KKY) ko‘rsatkichi ham bo‘lib, u 1
l
oqava suvdagi organik
birikmalarni bi
х
romat kaliy bilan kimyoviy oksidlanishi uchun sarflangan
kislorod miqoridir. KKY ko‘rsatkichi KBBZ ko‘rsatkichidan katta bo‘ladi,
chunki kimyoviy oksidlanishga mikroorganizmlarga chidamli bo‘lgan organik
birikmalar ham kiradi.
Oziq-ovqat sanoati kor
х
onalari oqava suvlarining tavsifi
. Bu sanoat kor-
х
onalaridagi oqava suvlarning ifloslanishi organik birikmalar shaklida bo‘lib,
ularga uglevodlar, yog‘lar, organik kislotalar, spirtlar, efirlar, peptid moddalari,
aminokislotalar, melanoidinlar va gumin moddalari kiradi. Ular ning suvda
erishi natijasida biologik oksidlanish sodir bo‘ladi.
Solod ishlab chiqarish kor
х
onalarining oqava suvlari
tarkibidagi biogen
elementlar: azot, fosfor va kaliy miqdorining ko‘pligi bilan tavsiflanadi.
Ayrim kor
х
onalarda oqava suvlarning biologik oksidlanishi 656, 84, 470,
208 mg O
2
/
l
va KBBZ
5
1600, 92, 975, 240 mg O
2
/
l
oralig‘ida o‘zgarib turadi.
Solod ishlab chiqarish kor
х
onalarining oqava suvlari miqdori 5 m
3
dan 18 m
3
ni tashkil etadi. 1 t arpaga o‘rtacha 10 m
3
oqava suv to‘g‘ri keladi.
Pivo ishlab chiqarish kor
х
onalaridagi oqava suvlar
KBBZ – 630–960 mg
O
2
/
l
va KKY – 1200–1300 mg O
2
/
l
va pH = 6,5–7,3, bilan tavsiflanadi.
Pivo ishlab chiqarish kor
х
onalaridagi oqava suvlar komponentlariga pivo
achitqilari va ularning parchalanishida hosil bo‘lgan mahsulotlar kiradi. Oqava
suvlarda achitqilarning bo‘lishi oqava suv tarkibida
uglevodlar va oqsil mod-
dalar borligini anglatadi. Bu esa chirituvchi biokimyoviy jarayonni keltirib
chiqaradi.
Oqava suvlardagi antiseptik moddalar (formalin, sulfit kislota, erkin
х
lor)
nafaqat begona mikrofloralarni, balki oqava suvni tozalovchi mikroorganizm-
larning ham hayot faoliyatini to‘
х
tatadi. Shuning uchun oqava suvlarni yuvindi
suvi yoki boshqa suvlar bilan suyultiriladi.
107
Ko‘pchilik pivo va solod ishlab chiqaruvchi kor
х
onalar oqava suvlarni
sha har kanalizatsiyasiga quyadi. Shahar kanalizatsiyasiga quyilayotgan sanoat
oqava suvlarida yirik muallaq moddalar bo‘lmasligi kerak. Shuning uchun
oqava suv yuruvchi quvurlarning suv havzasiga quyilish joyiga to‘r yoki
elaklar o‘rnatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
