|
Kurs ishining obyekti pul massasi hamda uni tartibga solishdagi mavjud muammolar hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti mamlakatimizda pul massasini tartibga solishda amalga oshirilayotgan ishlarni o’z ichiga oladi.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslarini xorijlik yetakchi olimlarning pul massasi, uni tartibga solinishi zaruriyati va mavjud muammolar borasidagi amaliy ishlanmalari, ilmiy maqola va konseptual nazariyalari tashkil etadi.
1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati
Pul muomalasining eng muhim miqdoriy ko’rsatkichi bu pul aylanmasi bo’lib, u iqtisodiy aylanmani ta’minlaydigan va xususiy shaxslar, korxonalar va davlatga tegishli bo’lgan sotib olish va to’lov vositalarining umumiy miqdoridir.
Pul massasi - bu jismoniy shaxslarga, institutsional egalariga va davlatga tegishli bo’lgan xalq xo’jaligidagi tovarlar va xizmatlarning aylanishini ta’minlaydigan naqd va naqdsiz sotib olish va to’lov vositalarining kombinatsiyasi. Pul massasi tuzilishida faol ayirboshlash mablag’lari sifatida xizmat qilishi mumkin bo’lgan pul aylanmalari, hisobvaraqlar qoldiqlari, shu jumladan, iqtisodiy aylanmaga xizmat qiladigan mablag’lar va passiv qismi mavjud.
Shuningdek, pul massasi — xo’jalik aylanmasiga xizmat ko’rsatadigan va xususiy shaxslar, korxonalar va davlatga tegishli harid va to’lov vositalarining jami hajmi. Pul massasi muomaladagi va jami Pul massasiga bo’linadi. Muomaladagi Pul massasi muayyan davrda, muayyan sanada harakatda, muomalada bo’lgan pul miqdorini, jami Pul massasi muomalaga chiqarilgan pullarning to’liq miqdorini bildiradi. Unga nakd pullar, korxonalar va aholining banklarda hisobvaraklarda saqlanayotgan pul mablag’lari, to’lanishi shart bo’lgan pul majburiyatlari kiradi. Tovar ayirboshlash va to’lov-hisob kitob munosabatlari shakllarining rivojlanishi bilan muomalada yurgan Pul massasining tarkibi va tuzilmasi jiddiy o’zgarishlarga uchraydi.
Shunday qilib, pul massasining tuzilishi ancha murakkab bo’lib, pulni birinchi navbatda naqd qog’oz qog’oz va ozgina almashtiriladigan tanga deb biladigan o’rtacha iste’molchi ongida shakllangan stereotipga to’g’ri kelmaydi. Aslida, pul massasida qog’oz pullarning ulushi juda past (25% dan kam) va tadbirkorlar va tashkilotlar o’rtasidagi, asosan, chakana savdoda ham, rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida bank hisobvaraqlaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Natijada bank pullari, kredit kartalari, sayohatchilar uchun cheklarni tekshirish va boshqalar davri keldi.Bu hisob-kitob vositalari naqd pul mablag’larini, ya’ni naqd pulsiz pul mablag’larini boshqarish imkoniyatini beradi. Tovarlar va xizmatlarni to’lashda, xaridor chek yoki kredit kartasidan foydalangan holda bankdan sotib olish miqdorini uning depozitidan sotuvchining hisobvarag’iga o’tkazishni yoki unga naqd pul berishni buyuradi.
Shu bilan birga, sotib olish yoki to’lov vositasi sifatida bevosita foydalanib bo’lmaydigan tarkibiy qismlar pul massasi tarkibiga kiritilgan. Muddatli hisobvaraqlardagi naqd pullar, tijorat banklaridagi, boshqa kredit va moliya institutlaridagi omonatlar, depozit sertifikatlari, faqat qisqa muddatli pul majburiyatlariga mablag kiritadigan investitsiya fondlarining aktsiyalari va boshqalar haqida gap ketmoqda.
Har qanday mulk yoki aktivlarning likvidligi ularni realizatsiya qilish, qiymatni yo’qotmasdan naqd pulda muomalada bo’lish imkoniyatini anglatadi. Binobarin, aktivlarning eng likvid turi pul hisoblanadi. Mulkning yuqori likvidli turlariga oltin, boshqa qimmatbaho metallar, qimmatbaho toshlar, moylar va san’at asarlari kiradi. Binolar va jihozlar kamroq likvidlikka ega.
Ma’lum bir sanada va ma’lum bir davrda pul muomalasidagi miqdoriy o’zgarishlarni tahlil qilish, shuningdek, o’sish sur’ati va pul massasini tartibga solish bo’yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish uchun turli ko’rsatkichlardan (pul agregatlari) foydalaniladi.
Pul massasining mikdori va uning tarkibi Markaziy bank tomonidan nazorat qilinadi. Markaziy bank pul - kredit instrumentlari orqali mamlakatda pul massasini okilona meyorini ta'minlaydi.
Pul massasi tarkibi asosan ikkita komponent dan tashkil topadi (1-rasm).
Muomaladagi naqd pullar - pul massasining yukori likvidli mablag’lari hisoblanib, istalgan paytda to’lov vositasi sifatida foydalanish imkoniyatini beradi. Ushbu agregat muomaladagi banknot va tangalarni uz tarkibiga oladi.
Naqd pulsiz mablag’lar - mulkiy shaklidan kat'iy nazar barcha turdagi xo’jalik yurituvchi sub'ektlarning kredit muassasalarida hisobraqamlardagi. shuningdekl, pastik kartochkalar va hisob - kitob cheki ko’rinishidagi mablag’lardan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
