Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan

 
Ovozdan foydalanish va nutq texnikasi. 
O‘qituvchilik kasbi bevosita uning ovoz 
xususiyatlari bilan bog`liq. Yokimli va jarangdor ovozga ega bo`lgan o‘qituvchi o‘z 

---

64 
o‘quvchilarini ovozining shiradorligi bilan ham o‘ziga maftun etadi. Bunday obruga ega bulish 
uchun o‘qituvchi o‘z ovozining yanada shiradorligini, yokimliligini oshirish ustida ko`proq 
gamxurlik qilishi kerak. Buning uchun ovozdan foydalanish va uni yaxshilash texnikasi ustida 
Hamma vakt o‘zluksiz mashk qilib borishi lozim. O‘qituvchi ovozida quyidagi xususiyatlar 
bulishi lozim : 
•
Jarangdorlik ( tovushning tozaligi va tebranish yorkinligi ). 
•
Keng diapazonlik ( ovozning eng pastdan eng yuqorigacha bo`lgan darajasi ) 
•
Xavodorlik ( erkin so‘zlaganda yaxshi eshituvchanlikka ega bulish ). 
•
Ixchamlik, Harakatchanlik. 
•
Chidamlilik ( o‘zok gaplashish kobiliyatiga ega bulish ). 
•
Karshi tovushlarga nisbatan barkarorlik. 
•
Ovozni xayajonli bulishi – Qanday so‘z aytilayotganidan kat’iy nazar, tinglovchining 
xulqiga ta’sir qilish xususiyati. 
Nutq texnikasi. 
Nutq texnikasi deyilganda nutqni tinglovchi yoki o‘quvchiga yetkazishda 
kullaniladigan vositalar tushuniladi. Nutq ikki xil kurinishda bo`lganligidan, uning texnikasi ham 
ikki xil kurinishda buladi. 
1. Ogzaki nutq texnikasi. 
2. Yozma nutq texnikasi. 
Ogzaki nutq texnikasiga tovush, bugin, so‘zlar, uni shaqllarini talaffo‘z etishni yaxshilash 
va boshqalar. 
Yozma nutq texnikasi ham, yozma nutq uchun zarur bo`lgan texnik xususiyatlar va ish 
kogozlariga xos bo`lgan texnik xususiyatlar. Yozma nutqka xos bo`lgan xususiyatlar : Har bir 
gapni boshlashda bosh Harf bilan boshlanishi, tugallanganda nukta kuyilishi, xat boshidan 
yozganda abzatslar, gapning mazmuniga karab qo`yiladigan belgilar va boshqalardir. 
Shu urinda yunonistonlik buyuk faylasuf Safoklning «Ezop» asarida bayon etilgan bir 
rivoyatni keltirishni lozim topdik : 
Kunlardan bir kuni kirol o‘z kuli Ezopga gushtning eng mazali joyidan taom pishirishni 
buyuradi. Shunda Ezop mol tilini pishirib keladi. Buning boisini suraganda, Ezop kirolga 
shunday deb javob beradi : Tildan yaxshi yana nima bulishi mumkin. Til bizni hamjixat kiladi. 
Tilsiz biz xech narsani ifoda kilaolmaymiz. Til fan kaliti, xakikat va aql kuroli, til yordami bilan 
shaHarlar kuriladi, til yordamida muxabbatimizni izxor kilamiz, kuylaymiz». 
Yana bir kun qirol Ezopni chaqirib, endi gushtning eng yomon joyidan taom tayyorlab 
kelgin, deb buyuradi. Ezop esa yana tildan taom tayyorlab keladi. Hukmdor buning sababini 
suraganida, Ezop : 
«Til dunyoda eng yaramas narsa. Til barcha igvolarning manbai. Barcha giybatning 
ibtidosi. Barcha janjalning onasi. Til aldaydi, yashiradi, aksini aytadi. Til xurlaydi, xakorat 
kiladi, til kargaydi, til gazablanadi, tuxmat kiladi, sotadi. Til yuldan ozdiradi, til oshkor kiladi. 
Mana shuning uchun ham dunyoda biz bilgan narsalarning eng yaramasi ham til», - deya javob 
qaytaradi. 
Yoki Mavlono Jomiy aytganidek, «So‘zni bilgan zarga bo’lmaydi muxtoj, zar qimmati 
so‘z bilan topar rivoj». Zero dunyoda so‘z mulkidan ortiqrok va kimmatliroq xazina yo’q. 
Shirin so‘zlash fazilatdir insonga,
Tilga bog`liq emas, dilga, vijdonga. 
Malham erur, xatto dili vayronga 
Kimlarni ham etmaydi rom shirinso‘z. 
Demak, o‘qituvchi nutqi til orqali ro’yobga chiqib, muallimlik faoliyatini go‘zal va 
maxsuldor qiladigan zarur vositadir.