R e j a: Nodiraning hayot yo’li

Birinchidan, o‘zbek mumtoz adabiyotida tarixiy shaxslar obrazining genetik kurtaklari haqida fikr yuritganda, ularning ikki guruhga tasnif etish mumkin: 1) islomgacha bo‘lgan davrlarga oid; 2) islom dini bilan bog‘liq tarixiy shaxslar obrazi. Bu, o‘z navbatida, tarixiy shaxslar obrazining badiiy talqini masalasini o‘rganishda xolis ilmiy xulosalarga kelish imkonini beradi.
Ikkinchidan, shoira hamdu na’tlari uning dunyoqarashi, e’tiqodini ifodalaganini ta’kidlash kerak. Bu mazmundagi she’rlar, xususan, na’tlarda Muhammad alayhissalomning sifatlari, fazilatlari vasf etiladi, choryorlar ulug‘lanadi. Muhimi, Nodira ana shu turkumdagi an’anaviy she’rlarida ham o‘ziga xos talqinlarni berishga intiladi.
Uchinchidan, Nodiraning Amir Umarxonga bag‘ishlangan she’rlarini shartli ravishda quyidagicha tasnif etish mumkin: 1) xonni vasf etuvchi; 2) hijron, ayriliq motivlari va bevafolikda ayblov; 3) davlatni boshqarishga oid pand-nasihat; 4) firoqnoma. Bu turkum she’rlar shoiraning poetik mahoratini ko‘rsatishi barobarida avtobiografik xarakterga ega ekani bilan ham alohida ajralib turadi. Ular Nodirani ham salohiyatli ijodkor, ham “gardishi davron”ning sitamlariga matonat bilan bardosh bergan shaxs – vafoli mahbuba sifatida tasavvur qilish imkonini berishini tadqiq etdik.
To’rtinchidan, hijron motivlari, yor sog‘inchi, visol orzusi Nodiraning tojikcha she’rlarida ham o‘ziga xos badiiy talqin etilgan. Shoira bu an’anaviy mavzuni yangi rakurslarda tasvirlash orqali ruhiy olami ziddiyatlarini, ichki tug‘yoni murakkabliklarini mahorat bilan tasvirlaydi. Shoiraning “Yor az man chehra pinhon kard boz” misrasi bilan boshlanuvchi g‘azalida bunday poetik talqin, ayniqsa, yaqqol ko‘zga tashlanishini ko’rdik.
Beshinchidan, Nodira lirik asarlarida Oltin beshik voqeasi o‘ziga xos badiiy talqinini topgan. Shoira yori, zamona hukmdori Amir Umarxonning Sohibqiron Amir Temur avlodidan ekani bilan haqli ravishda faxrlanadi, buni she’rlarida o‘zgacha harorat bilan, tashbihu tamsillar orqali yorqin ifodalaydi. Farzandi Muhammadalixon tavallud topganida “Bir humoyun tifl Bobur naslidin bo‘ldi ayon, Navniholi bo‘stoni Temuri sohibqiron”, deya iftixor qilishi buning isboti ekanligini ko’rib o’tdik.