Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Keldim sanga yuz umid bila, ey moh, Lekin yondim yuzingni krmay, yuz oh. Hamsuhbat-u hamrohni netay u yIda, Darding manga hamsuhbat-u ishqing hamroh.
Zakovatli shoirning mazkur she'rlaridagi mazmunni istang samoga ulang, xohlang yerga olib tushing. Har ikki holatda ham bosh mohiyat-ishq va sidq, ishq va dard, ishq va sadoqat, ishq va ishonch kabi tuyulaming ohori saqlanadi. Oshiqning ma'shuqa dardi va vasliga yetmoq ilinjidan zga tashvish va taraddudi yo'q, blishi ham mumkin emas. Bobur Mirzoning qalbida yongan ishq alangasi uni sira Tark etmagan. Tri, u komil muslim blgani holda shariatning barcha talablariga rioya qila olmadi. Sharobga ruju qygan paytlari, ma'jun kayfi bilan diliga taskin bergan damlari bldi. Lekin shu bilan bir qatorda u sha gunohlaridan komil sadoqat bilan tavba ham qildi.
Bobur Mirzo yuksak nazokatli inson sifatida kngilchan, mehr-shafqatli shaxs edi. Qizi Gulbadanbegimning «Humoyunnoma» asaridagi juda kp lavhalar shunday xulosaga kelish uchun asos beradi. Aytilganlaiga qanoat hosil qilish uchun asardan bir lavha kchirish foydadan xoli emas: «Rano Sango bilan jang bldi. Xudoning inoyati bilan podsho alaba qozondilar va oziy bldilar. Rano Sangoning fathidan bir yil tgach, onam—Mohimbegim (Humoyun Mirzoning onasi) Kobuldan Hindistonga jnadilar. Men ham podsho dadamni krgani u kishi bilan biiga bordim. Onam klga yetganlarida podsho hazratlari uch otliq mahofa yubordilar... Podsho dadam hazratlari to ot kelturgunlaricha sabr qilmay, piyoda ylga tushib, Nincha Mohim uylari oldida biz bilan uchrashdilar. Onam otdan tushmoqchi bldilar, lekin podsho dadam qymasdan zlari onamning otlari jilovidan ushlab, z uylariga yetguncha piyoda ketdilar...» (Humoyunnoma. Toshkent: «Fan», 1959, 35-b.) Bobur Mirzo ruboiylaridan birida ifodalangan lavhani xotirga keltiradi: Sen gulsen-u men haqir bulbuldurmen, Sen slnrlasen-u nien ul shu*Iaa quldurmen. Nisbat yqtur deb ijtinob aylamakim, Shahmen elga, vale sanga quldurinen, -
deb yozgan edi. Ruboiydagi Gul-u Bulbui, Shu'la-yu Parvona, Shoh-u Gadolarga yuzaki qarab, hayotiy oshiq-u ma'shuqalarning xshatilmishlari sifatida sharhlash mumkin. Aslida mazkur majoziy timsollartasawuf mulkidir. Masalaning zaminiy jilosini inobatga oladigan
blsak, Bobur Mirzo faqat yozmagan, balki naqshbandiyaning ilm va amal, ishq va amal xususidagi qafiy talablarini ado etishga ham harakat qilgan.
Bobur Mirzo she'riyatida, jumladan, ruboiylarida Vatan soinchi va hijron iztiroblari eng kp nazarga tashlanadigan tuyulardir. Shundan bIsa kerak ayrim tadqiqotchilar «Hajriy» Boburning ikkinchi taxallusi degan fikrga urg'u berdilar. Vatanni unda turib ardoqlash bilan uni yqotib sevish rtasida yer-u osmoncha tafovut borligi ayon. Bobur Mirzo qalb nidolari mazini teranroq chaqmoq uchun ikkinchi holatni loaqal tasawur qilib krmoq lozim bladi. Bobur Mirzo jisman Vatandan uzilgan blsa-da, u ruhan Vatan bilan yashab tdi. Qachonlardir ona yurtga qaytish uchquni uning qalbida snish bilgan emas. Fikrimizga daho shoirning mana bu satrlari guvohdir: Beqaydmen-u xarobi siym ermasmen, Hara mol yig*ishtirur laim ermasmen. Kobulda iqomat yetti Bobur, dersiz, Andoq demangizlarki, muqini ermasmen.
Fikrimizcha, ushbu ruboiy Bobur Mirzo ijodining 1512-yilga qadar blgan davriga taalluqll Chunki u hali bu yillarda Movarounnahrdan butkul kngul uzmagan edi. Uchinchi yurishning muvaffaqiyatsizligi uning shirin orzularini chil-parchin qildi. Shundan keyin uning yuragida z sarhadlarini Hindistonga qarab kengaytirish orzusi makon tutdi. Ba'zan shoir misralarida umidsizlikning kzga tashlanishi ham sha imirakkab ruhiy isyonlarning mevasidir.