Debitorlik va kreditorlik qarzlarining shakllanishi
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini tahlil yetishda ularning shakllanishiga, qarzdorlikning o‘zgarishiga, qarzdorlikning muddati o‘tgan, uzaytirilgan qismiga muhim ye’tiborni qaratish lozim. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining katta summada shakllanishi korxona mablag‘larining immobilizatsiyasi, oborotdan chiqib ketishiga, likvidlikning tushishiga, moliyaviy ahvolning qiyinlashishiga sabab bo‘ladi. Muddati o‘tgan, uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzdorligi ayniqsa salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari o‘zaro hisob-kitoblarda mahsulot (tovarlar, ish va xizmat)larni sotilgan qatorga kiritish va ular bo‘yicha to‘lovlarning amalga oshirishning turli hisobot sanalariga tushishidan ro‘y beradi. Agarda kelishilgan muddatlar yoki qonunchilikda belgilangan muddatlar oshib ketmasa, ularning yuzaga kelishi hech qanday salbiy oqibatlar olib kelmaydi. Korxonada debitorlik va kreditorlik qarzlarining bitta korxonada yuzaga kelishi faqat uning o‘zigagina jarayonlarni murakkablashtirmaydi, balki qarshi tomonlar bilan bog‘langan butun bir tizimdagi holatni ham izdan chiqishiga olib keladi. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini haqiqiy miqdorini bilish uchun ularni inventarizatsiyalash zarur. Inventarizatsiya natijalari bo‘yicha o‘zaro hisob-kitoblar saldosini tasdiqlaydigan solishtirish dalolatnomalari yoki xatlar bilan rasmiylashtiriladi. O‘tkazilgan inventarizatsiyalar soni va natijalari, shuningdek‚ ularni o‘tkazmaslik sabablari yillik moliyaviy hisobotga ilova qilinadigan tushuntirish xatida aks yettirilishi kerak.5 “Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to‘ldirish bo‘yicha qoidalarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining buyrug‘iga ko‘ra buxgalteriya balansida debitorlik va kreditorlik majburiyatlari tarkibining quyidagi qatorlari tarkiblanadi.
Ko‘rsatkichlar
|
|
|
|
|
Balans satri
|
Davr boshi
|
Davr oxiri
|
Farqi (+,-)
|
|
|
|
|
|
Debitorlar, jami (satr 220+240+250+260+270+280+290 +300+310)
|
210
|
459 586 597
|
468 253 903
|
8 667 306
|
|
|
|
|
|
shundan: muddati o‘tgan
|
211
|
61 242 836
|
24 341 057
|
-36 901 779
|
|
|
|
|
|
Xaridor va buyurtmachilarning qarzi (4000 dan 4900 ning ayirmasi)
|
220
|
123 172 327
|
148 701 321
|
25 528 994
|
|
|
|
|
|
Ajratilgan bo‘linmalarning qarzi (4110)
|
230
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
Sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarining qarzi (4120)
|
240
|
195 601 703
|
197 055 308
|
1 453 605
|
|
|
|
|
|
Xodimlarga berilgan bo‘naklar (4200)
|
250
|
307 414
|
202 706
|
-104 708
|
|
|
|
|
|
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo‘naklar (4300)
|
260
|
92 643 705
|
103 815 079
|
11 171 374
|
|
|
|
|
|
Budjetga soliq va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (4400)
|
270
|
31 126 342
|
12 441 892
|
-18 684 450
|
|
|
|
|
|
Maqsadli davlat jamg‘armalari va sug‘urtalar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (4500)
|
280
|
5 788 131
|
151 843
|
-5 636 288
|
|
|
|
|
|
Ta’sischilarning ustav kapitaliga ulushlar bo‘yicha qarzi (4600)
|
290
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
Xodimlarning boshqa operatsiyalar bo‘yicha qarzi (4700)
|
300
|
769 100
|
666 713
|
-102 387
|
|
|
|
|
|
Boshqa debitorlik qarzlari (4800)
|
310
|
10 177 875
|
5 849 041
|
-4 328 834
|
Korxonada debitorlik majburiyatlari davr boshiga nisbatan quyidagi o‘zgarishlarga yega bo‘lgan. Jami debitorlik majburiyatlari davr boshiga nisbatan 8 667 306 ming so‘mga ortgan. Shundan: xaridor va buyurtmachilarning qarzi (4000 dan 4900 ning ayirmasi) 36 901 779 ming so‘mga, xodimlarga berilgan bo‘naklar (4200) 104 708 ming so‘mga, budjetga soliq va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (4400) 18 684 450 ming so‘mga, maqsadli davlat jamg‘armalari va sug‘urtalar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (4500) 5 636 288 ming so‘mga, xodimlarning boshqa operatsiyalar bo‘yicha qarzi (4700) 102 387 ming so‘mga, boshqa debitorlik qarzlari (4800) 4 328 834 ming so‘mga kamaygan. Sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarning qarzi (4120) 1 453 605 ming so‘mga, mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo‘naklar (4300) 11 171 374 ming so‘mga ortganligini ko‘rish mumkin. Kreditorlik majburiyatlarining shakllanish qatorlari
Ko‘rsatkichlar
|
|
|
|
|
Balans satri
|
Davr boshi
|
Davr oxiri
|
Farqi (+,-)
|
Joriy majburiyatlar, jami (satr 610+630+640+650+660 +670+680+690+700+710+720+730+740+750+760)
|
600
|
654 802 314
|
674 942 829
|
2 0 140 515
|
|
|
|
|
|
shu jumladan: joriy kreditorlik qarzlari (satr 610+ 630+650+670+680+690+700+710+720+760)
|
601
|
623 266 697
|
651 211 265
|
27 276 076
|
|
|
|
|
|
shundan: muddati o‘tgan joriy kreditorlik qarzlari
|
602
|
26 935 189
|
18 671 676
|
8 263 513
|
|
|
|
|
|
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarz (6000)
|
610
|
139 361 433
|
132 315 373
|
7 046 060
|
|
|
|
|
|
Ajratilgan bo‘linmalarga qarz (6110)
|
620
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
Sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarga qarz (6120)
|
630
|
91 925 580
|
160 152 370
|
68 226 790
|
|
|
|
|
|
Kechiktirilgan daromadlar (6210, 6220, 6230)
|
640
|
18 722
|
179 635
|
160 913
|
|
|
|
|
|
Soliq va majburiy to‘lovlar bo‘yicha kechiktirilgan majburiyatlar (6240)
|
650
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
Boshqa kechiktirilgan majburiyatlar (6250, 6290)
|
660
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Olingan bo‘naklar (6300)
|
670
|
309 086 582
|
247 864 791
|
-61 221 791
|
|
|
|
|
|
Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (6400)
|
680
|
8 084 129
|
19 262 500
|
6 968 476
|
|
|
|
|
|
Sug‘urtalar bo‘yicha qarz (6510)
|
690
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
Maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarz (6520)
|
700
|
18 646 984
|
25 615 460
|
11 178 370
|
|
|
|
|
|
Ta’sischilarga bo‘lgan qarzlar (6600)
|
710
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
|
Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarz (6700)
|
720
|
40 920 696
|
43 590 218
|
32 669 522
|
|
|
|
|
|
Qisqa muddatli bank kreditlari (6810)
|
730
|
28 324 178
|
21 397 333
|
-6 926 845
|
|
|
|
|
|
Qisqa muddatli qarzlar (6820, 6830, 6840)
|
740
|
3 192 717
|
2 154 596
|
-1 038 121
|
|
|
|
|
|
Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi (6950)
|
750
|
0
|
0
|
0
|
|
|
|
|
7 169 260
|
Boshqa kreditorlik qarzlar (6950 dan tashqari 6900)
|
760
|
15 241 293
|
22 410 553
|
Korxonada joriy majburiyatlar davr boshiga nisbatan 20 140 515 ming so‘mga ortgan. Jumladan, tarkibi bo‘yicha mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarz (6000) 7 046 060 ming so‘mga, sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarga qarz (6120) 68 226 790 ming so‘mga, kechiktirilgan daromadlar (6210, 6220, 6230) 160 913 ming so‘mga, budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (6400) 6 968 476 ming so‘mga, maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarz (6520) 11 178 370 ming so‘mga, mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarz (6700) 32 669 522 ming so‘mga, boshqa kreditorlik qarzlar (6950 dan tashqari 6900) 7 169 260 ming so‘mga ortgan. Olingan bo‘naklar (6300) 61 221 791 ming so‘mga, qisqa muddatli bank kreditlari (6810) 6 926 845 ming so‘mga, qisqa muddatli qarzlar (6820, 6830, 6840) 1 038 121 ming so‘mga davr boshiga nisbatan kamaygan.
Xulosa
Men bu referatni yozganimdan keyin debitorlik va kreditorlik qarzlari haqida tushunib yetdim. Bundan tashqari, Men debitorlik qarzlari qaysi ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi va kreditorlik qarzlari qaysi ko’satkichlarni olishi haqida kengroq bilimni qabul qildim. Masalan: Debitor qarzdorlik — yuridik yoki jismoniy shaxslar boshqa yuridik yoki jismoniy shaxslar b-n oʻzaro xoʻjalik munosabatlari natijasida ulardan olishi lozim boʻlgan qarz summasi. Debitor qarzdorlik normal xoʻjalik faoliyati jarayoni b-n yoki moliyaviy, xisob-kitob yoki toʻlov intizomining buzilishi bn bogʻliq boʻlishi mumkin. Kreditorlik qarzlari (AP) - bu kompaniyaning kreditorlari yoki etkazib beruvchilari oldidagi qisqa muddatli qarzni to'lash majburiyatini ifodalovchi bosh daftardagi schyot. "AP" ning yana bir keng tarqalgan ishlatilishi kompaniyaning etkazib beruvchilarga va boshqa kreditorlarga qarzlarini to'lash uchun mas'ul bo'lgan biznes bo'limi yoki bo'limiga tegishli.
Foydalanilgan adabiyotlar
Buxgalteriya hisobi asoslari. S. Yo’ldashev I. Masteyeva B. Maxkamov
https://uz.wikipedia.org. Wikipedia o’zbekchasi
https://en.wikipedia.org/ Wikipedia ingliz tilida
Buxgalteriya hisobi nazariyasi. O. M. Kuljanov, I. I. Xusinov ,S. A. Jumanazarov
Moliyaviy hisob Abdusalamova Nodira Bahodirovna,Temirov Furqat Tursoatavich
Moliyaviy hisob va hisobot
Do'stlaringiz bilan baham: |