Referat ekanomikaliq teoriya pàninen «Bazar ekanomikasiniñ mazmuni hàm àmel etiwi talap hàm usinis teoriyasi»

Ekonomikalıq teoriya (economic theory) – ekonomikanıń nızam-qaǵıydaların hám rawajlanıw printsiplerin úyreniwshi ulıwma ekonomikalıq pánlerdiń toparına kiriwshi teoriyalıq pán. Ekonomikalıq teoriya shet mámleketlerde “Ekonomiks”, “Ekonomika” hám “Politekonomiya” atları menen, ǴMDA mámleketlerinde bolsa “Ekonomikalıq teoriya”, “Ekonomiks” atı menen júrgiziledi.
Ekonomikalıq teoriya pánin oqıtıwdan maqset studentlerge ekonomikalıq bilimniń teoriyalıq tiykarların, ekonomikanıń tiykarǵı túsinikleri hám kategoriyaların, ekonomikalıq nızamlar hám principlerdi úyretiw hámde olardı ámelge engiziw kónlikpesin payda etiwden ibarat.

Bazar sisteması.

Bul dástúriy sistema ornına keliwshi jańa sistema esaplanıp, ol óziniń bir qatar belgileri menen ajıralıp turadı.

Bazar ekonomikası sisteması - jeke menshikke tiykarlanǵan hár bir óndiriwshiniń jeke máplerinen kelip shıqqan halda mashqalalardı sheshiw menen xarakterlenedi.

Bazar ekonomikası mashinalasqan óndiriske tiykarlanadı. Bul jerde óndiristiń materiallıq faktorları kóp ónimli mashinalar sistemasınan ibarat. Shiyki zat resursları tek ǵana tábiyiy bolmastan, jańadan jaratılǵan da boladı. Texnikalıq dárejesi joqarı, mashinalasqan industrial óndiriske tán bolǵan bilimli, qánigeligi hám is tájiriybesi joqarı bolǵan jumıs kúshi qollanıladı. Óndiris faktorları rawajlanǵanlıqtan joqarı, aldın bolmaǵan miynet ónimdarlıǵına erisiledi. Óndiriste qollanılatuǵın tábiyiy resurslar nátiyjeli isletiliwi menen birge tiklenip, yaǵnıy qaytadan payda etilip te turıladı (bazar sistemasınıń tiykarǵı belgileri hám áhmiyeti keyingi bapta qaraladı).
Bazar qatnasıqlarına ótiwdiń tiykarǵı shárti kóp ukladlı ekonomikanı hám báseki ortalıǵın qáliplestiriw ushın zárúr sharayatlardı júzege keltiriwden ibarat. Bunda tiykarǵısı menshik máselesin sheshiw esaplanadı.
Bazar ekonomikasın júzege keltiriw wazıypası ótiw dáwirinde ekonomikada mámleket sektorınıń úlesi bir qansha joqarı bolǵan mámleketlerde bul menshiktiń málim bir bólegin mámleket iyeliginen shıǵarıw hám menshiklestiriwdi talap etedi. Usıǵan muwapıq, Ózbekstanda da múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw hám menshiklestiriwge ayrıqsha áhmiyetke iye process sıpatında qaralıp, oǵan “Múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw hám menshiklestiriw haqqında”ǵı Nızamında tómendegishe táriyip beriledi:

Múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw (denationalization) – mámleketlik kárxanalar hám shólkemlerdi jámáátlik, ijara kárxanalarına, akcionerlik jámiyetlerge, juwapkershiligi sheklengen jámiyetlerge, mámleketke qaraslı múlk bolmaytuǵın basqa kárxanalar hám shólkemlerge aylandırıw processi.