Referat jumíSÍ Tayarlaǵan A. Ilhambaev Qabıllaǵan B. K. Turumbetov Nókis -2022

Qayta jalǵawshı (gilt) logikası. 1.1-súwrette kórsetilgen qayta jalǵawshını (ózgertirgish) kórip shıǵamız. Bul gilt eki noqattı baylanıstıradı : P hám Q. Qayta jalǵawshınıń jaǵdayı Bul ózgeriwshisi A járdeminde ańlatılıwı múmkin, ol eki 0 hám 1 mánislerdi alıwı múmkin. Eger gilt ashıq bolsa, A = 0, hám jabıq bolsa A = 1. PQ jalǵanıw jaǵdayı f boolean turaqlısı járdeminde ańlatılıwı múmkin, ol eki mánisten birin aladı : 0 yamasa 1. Eger P hám Q noqatlar ortasında baylanıs bolmasa, f = 0, eger f = 1 bolsa. Bul nátiyjeler kestede ulıwmalastırıladı (1. 2-súwret).
Bunday kesteler shınlıq kesteleri dep ataladı. 1. 2-súwrette kórsetilgen kesteni kórip atırǵanda f=A ekenligi anıq. Bul túrdegi logikalıq ańlatpalarda f hám A ózgeriwshileri logikalıq yamasa ekilik ózgeriwshiler dep ataladı, sebebi olar tek eki mánisti alıwı múmkin: 0 yamasa 1.


Sanaq sistemaları. Sanaq sisteması - bul sanlardı ańlatıw ushın qollanılatuǵın simvollar hám qaǵıydalar kompleksi esaplanadı. Belgili bolǵan sanaq sistemaları pozicion bolmaǵan hám pozicionǵa bólinedi. Pozicion bolmaǵan sanaq sistemalarında cifrdıń awırlıǵı, yaǵnıy onıń ma`nisine qosqan úlesi onıń sanlar jazıwındaǵı jaǵdayına baylanıslı emes.
Bul sistemalardıń eń tanıqlısı - Rim sanaq sisteması. Latin álippesiniń háripleri menen kórsetilgen cifrlardı jazıw ushın bul cifrlardan paydalanıladı : I = 1; V = 5; X = 10 ; L = 50; C = 100; D = 500; M = 1000. Cifr jazıwdıń qálegen poziciyasındaǵı hár bir cifrdıń awırlıǵı ózgerissiz qaladı. Solay etip, XXXII (otız eki) sanında, X cifrınıń hár qanday poziciyadagi awırlıǵı tek onǵa teń. Cifrlar tómendegi qaǵıydalarǵa muwapıq dúziledi.

1. Izbe-iz turǵan birdey cifrlardıń jazıwı, bul cifrlar menen belgilengen sanlardıń jıyındısın sáwlelendiredi. Mısalı, XXX (otız ) sanı X + X + X (10 + 10 + 10 ) formasında payda boladı.

2. Awırlıǵı eń kishi bolǵan cifr úlken salmaqlı cifrdiń shep tárepinde jaylasqan jazıw, sáykes keletuǵın cofrlar arasındaǵı parıqtı súwretleydi. Solay etip, IV (tórt) cifrı V - I (5 - 1) formasında payda boladı.
3. Awırlıǵı tómenlew bolǵan cifr úlken salmaqlı cifrdiń oń tárepinde jaylasqan jazıwǵa sáykes keletuǵın sanlardıń jıyındısın ańlatadı. Mısalı, VI (altı) nomeri V + I (5 + 1) formasında payda etińan. Rim sistemasında nol belgisi, sonıń menen birge, ápiwayı hám bólshek sanlar joq. Bul qásiyetler, sonıń menen birge, cifrlardı qáliplestiriw qaǵıydalarınıń qolaysızlıǵı esaplanadı. Rim sisteması, sonıń menen birge, basqa pozicion bolmaǵan sanaq sistemaları, kompyuter texnologiyasında qollanılmawına alıp keldi. Esaplaw texnikası pozicion sanaq sistemalarınan paydalanıw menen xarakterlenedi, bul jerde sanlar cifrlar izbe-izligi retinde ańlatpalanadı, bunda hár bir cifrdıń mánisi onıń bul izbeizliliktegi jaǵdayına baylanıslı. Hámmemiz bólshek sanlar menen islewge úyrenip qalǵanbız. Biraq, bir hám nolge tiykarlanǵan cifrlı sistemalarda ekilik yamasa on altılıq nomerlerden paydalanıw ádette qolaylılaw bolıp tabıladı.