Reja: I. Fuqarolar muhofazasining asosiy vazifalari

XX asrda bo'lgan yirik tabiiy ofatlar

24-jadval

Ofatlar turi	Halokatga uchraganlar	Ofat bo'lgan joy va yili
Vulqon otilishi	30000	Martinika oroli,
Yer yuzasi	3000	^1902Italiy^-a, 1962^y.-y.
surilishiSuv bosishi	800000	Bengal ko'rfazi orollari 1970-y.
To'fonlar	207000	Pokiston, 1970-y.
Zilzilalar	650000	Xitoy, 1976-y.
Sel	29000	Kolumbiya, 1985-y.
Do'1	346	Hindiston, 1988-y.
O'rama bo'ron	1300	Bangladesh, 1989-y
Chaqmoq	21	Zimbabve, 1975-y.

chaqishi
Texnogen ofatlarda bo'lishi mumkin bo'lgan halokatlarning tavsiflari (oxirgi yillar adabiyotlarida berilgan

ma'lumotlar)

25-jadval

Ofat keltiruvchi texnogen	O'rtacha miqdori	O'lganlar va jarohat-langanlar
vositalarAviatsiya	10-100	nisbati10:1
Avtomobillar	10 gacha	1:5
Suv transporti	10-100	—
Temir yo'l transport!	10-100	1:10
Katta korxonalarda	10-100	1:10
Binolardagi yong'inlar	10-100	1:10, 1:20

Zahafli moddalar bilan	10-100	1:50
avariyalarShaxtalarda	10 tagacha	1:5

portlashlar
Yana shuni ham ta'kidlash kerakki, tabiiy ofatlar keltirishi mumkin bo'lgan zarar va halokatli holatlar masshtabini ham oldindan aytish yoki bashorat qilish imkoniyati yo'q. Shuning uchun ham liar qanday tabiiy ofatlar oqibatlarini keyingi aniqlashlar bilan tartibga keltiriladi. Shuning uchun ham bar qanday tabiiy ofatning oqibatlarini e'lon qilinganda unda oldingi olingan ma'lumotlar haqiqiy deb emas, balki boshlang'ich ma'lumot sifatida qabul qilinishi kerak. Texnogen ofatlar haqidagi statistika ma'lumotlarini 26-jadvalda keltirilgan.
Bu yerda keltirilgan miqdorlar bitta transport vositasida yuz bergan ofatlar sifatida yo'l transport avariyalari uchun keltirilgan.
Shuni ham aytib o'tish kerakki, texnogen ofatlar ancha kichkina bo'lib ko'rinishiga qaramay hozirgi zamon transport vositalarining ko'plab avariyaga uchrayotganligini hisobga olinganda, bu eng ko'p halokatli qurbonlarga olib kelayotgan ofatlar ekanini unutmaslik kerak.
Bizning respublikamiz uchun tabiiy ofatlarning ko'p turlari an'anaviy bo'lmasada, uning eng katta xavf solayotgan zilzilalarni hisobga olishga to'g'ri keladi. Zilzilalar oldindan bashorat qilish qiyin bo'lgan tabiiy ofatlar sirasiga kiradi. Bizning respublikamiz mana shu tabiiy ofat eng ko'p uchrashi mumkin bo'lgan hududga joylashgan. Yuqorida aytib o'tganimizdek, zilzilalarni bashorat qilish va o'rganish institutlarining ko'pligi va bu muammoni ofrganayotgan davlatlar buning uchun istagancha mablag' ajratish irtikoniyatiga ega bo'lgan davlatlar (masalan, Yaponiya) bo'lsada, lekin zilzilalarni oldindan belgilash va aniq bo'lish vaqtini e'lon qilish va bu bilan minglab odamlarni halokatdan saqlab qolish imkoniyati hozircha yo'q. Zilzilalar to'satdan va nihoyatda qisqa muddatda yuz berganligi sababli uning halokatli ta'siri ayanchli bo'ladi. Ya'ni bir necha sekund davomida minglab kishilar vayronalar ostida qolishi va halokatga duchor bo'lishi mumkin.
Adabiyotlarda keltirilishicha faqat bir marta 1963-yili Xitoydazilzila vaqtini oldindan aytib berish imkoniyati boMgan va faqatgina 1300 kishi zilzila oqibatida halok bo'lgan, agar ogohlantirilmaganda o'n minglab kishi zilzila qurboni bo'lishi mumkin edi. Umumiy yer sharining o'ndan bir qismi zilzila xavfi bo'lgan hududlar hisoblanadi. Bizga ma'lum bo'lgan XIX—XX asrda eng yirik va vayronagarchilikka sabab bo'lgan zilzilalarni keltirib o'tamiz. Olma-Otada 1887 va 1911-yillarda, Andijonda 1902-yili, Dushanba-1903-yili, Farg'ona-1907 va 1946-yillar, Ashxabod-1929 va 1948-yillar, Toshkent-1966-yil, Leninakan-1988-yil va Neftegorsk-1989yillarda bo'lgan Zilzilalar yuqorida nomi zikr etilgan shaharlarni vayronaga aylantirib ko'plab odamlarning hayotiga zomin bo'lgan. YUNESKO tashkilotining axborotiga qaraganda oxirgi o'n yilliklar ichida zilzila oqibatida halok bo'lganlar soni 1 mln kishidan oshib ketgan.