Reja: Iqtisodiy tahlil metodi, uning o‘ziga xos xususiyatlari

Tabiiy-iqlim omillari qishloq xo‘jaligi, kon sanoati, o‘rmon

xo‘jaligi va boshqa tarmoqlar faoliyat natijalariga ulkan ta’sir

ko‘rsatadi. Ularning ta’sirini hisobga olish xo‘jalik subyektlari faoliyat

natijalarini aniqroq baholashga imkon beradi.

Ijtimoiy-iqtisodiy omillarga xodimlarning uy-joy sharoiti,

korxonalarda ommaviy-madaniy, sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini

tashkil qilish, xodimlarning ta’lim hamda madaniy jihatdan umumiy

darajasi va boshqalar kiritiladi. Ular korxonaning ishlab chiqarish

resurslaridan yanada to‘liq foydalanish va ularning mehnat

samaradorligini oshirishga zamin yaratadi.

Ishlab chiqarish-iqtisodiy omillar korxonaning ishlab chiqarish

resurslaridan foydalanish to‘liqligi va samaradorligini, uning faoliyatining

yakuniy natijalarini belgilab beradi.

Murakkab Xo‘jalik faoliyati natijalariga ta’sir darajasiga ko‘ra omillar asosiy va ikkinchi darajali omillarga ajratiladi. Ikkinchi darajalilardan farqli o‘laroq asosiy omillar natijaviy ko‘rsatkichga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.

Turli omillar ichidan asosiy, hal qiluvchisini ajrata olish mahorati tahlil

natijalari asosida to‘g‘ri xulosalar chiqarishni ta’minlaydi.

Xo‘jalik subyektiga bog‘liqlik darajasiga ko‘ra omillar obyektiv

(odamlar xohish va irodasiga bog‘liq bo‘lmagan, masalan, tabiiy

ofatlar) va subyektiv (yuridik va jismoniy shaxslar faoliyatiga bog‘liq)

omillarga ajratiladi.

Tadqiqot obyektiga nisbatan omillar ichki va tashqi, ya’ni mazkur

korxona faoliyatiga bog‘liq va bog‘liq bo‘lmagan omillarga

tasniflanadi. Tahlilda korxona ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ichki

omillar tadqiqiga alohida e’tibor qaratilishi lozim.

Tarqalish darajasiga ko‘ra omillar umumiy (iqtisodiyotning barcha

tarmoqlariga ta’sir qiluvchi) va o‘ziga xos (iqtisodiyotning alohida

tarmog‘i yoki korxonalar sharoitida ta’sir qiluvchi). Bunday bo‘linish

alohida korxonalar, ishlab chiqarish tarmoqlarining o‘ziga xos

xususiyatlarini to‘liq hisobga olish va ularning faoliyatini yanada aniq

baholashga imkon beradi.

Faoliyat natijalariga ta’siri davomiyligiga ko‘ra doimiy (o‘rganilayotgan

hodisaga vaqt bo‘yicha uzluksiz ta’sir ko‘rsatuvchi) va

vaqtinchalik (ayrimlarining ta’siri davriy hisoblanadi, masalan, yangi

texnika, mahsulotlarning yangi turlari, ishlab chiqarishning yangi

texnologiyalarini o‘zlashtirish va hokazo) omillar farqlanadi.

Ta’sir xarakteriga ko‘ra omillar intensiv (ishlab chiqarish

jarayonida mehnat qizg‘inligi, sa’y-harakatlar darajasini tavsiflaydi,

masalan, qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligini oshirish, qoramollar

mahsuldorligini oshirish, mehnat unumdorligini oshirish) va ekstensiv

(natijaviy ko‘rsatkichning sifat jihatidan emas, balki miqdoriy o‘sishi

bilan bog‘liq, masalan, ekin maydonini kengaytirish yo‘li bilan

mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish, hayvonlar bosh sonini

ko‘paytirish, ishchilar sonini oshirish va hokazo) omillarga bo‘linadi.

Tarkibiga bog‘liq ravishda omillar bir necha elementdan iborat