Reja Ishlab chiqarish texnologiyasi

U-shaklidagi o`rtacha umumiy xarajat. 4-chizmada ko`rsatilganidek firmaning o`r-tacha umumiy xarajat ko`rsatkichi “U” shaklda. Nega bunday ekanini tushuninsh uchun o`rtacha umumiy xarajat o`rtacha o`zgarmas va o`rtacha o`zgaruvchan xarajat yig`indi-siga tengligini yodda tutish kerak. O`rtacha o`zgarmas xarajat doim ishlab chiqarish or-tishi bilan pasayadi, chunki bu xarajat ko`plab sohalarga yoyiladi. O`rtacha o`zgaruv-chan xarajat esa ishlab chiqarish ortishi bilan ortadi.
O`rtacha umumiy xarajat o`rtacha o`zgarmas va o`rtacha o`zgaruvchan xarajatning holatini aks ettiradi. Ishlab chiqarishning juda past darajalarida, misol uchun har soatda 1 yoki 2 dona mahsulot bo`lsa, o`rtacha umumiy xarajat juda yuqori bo`ladi. O`rtacha o`zgaruvchan xarajat past bo`lishiga qaramay, o`rtacha o`zgarmas xarajat yuqori, chun-ki o`zgarmas xarajat faqat bir qancha birlikka orttiriladi. Ishlab chiqarish o`sishi bilan o`zgarmas xarajat oshadi. O`rtacha o`zgarmas xarajat dastavval keskin darajada, keyin-roq esa sekinlik bilan pasayadi. Buning natijasi o`laroq, o`rtacha umumiy xarajat ham firma ishlab chiqarishi bir soatda besh dona mahsulot va bir birlik mahsulotga 1.30 $ gacha pasayadi.
Qachonki firma bir soatda olti donadan ko`proq mahsulot ishlab chiqarsa, o`rtacha
o`zgaruvchan xarajatning o`sishi yetakchi kuchga aylanadi va o`rtacha umumiy xarajat o`sa boshlaydi. O`rtacha o`zgarmas va o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlar o`rtasidagi ku-rashning kuchi o`rtacha umumiy xarajatda U shaklini yaratadi.
U-shaklining quyi qismi o`rtacha umumiy xarajatni qisqartiradigan miqdorda sodir bo`ladi. Bu miqdor firmaning ba’zan samarali hajmi deb ataladi. Firma uchun samarali hajm soatiga 5 yoki 6 dona mahsulot hisoblanadi. Agarda u bu miqdordan kamroq yoki ko`proq mahsulot ishlab chiqarsa, uning o`rtacha umumiy xarajati 1.30$ dan oshadi. Mahsulot ishlab chiqarishni pastroq bosqichlarida o`rtacha umumiy xarajat 1.30$ dan yuqoriroq bo`ladi, chunki aralash xarajat juda ham kam mahsulotga tarqaladi. Mahsulot ishlab chiqarish yuqori bosqichlarida o`rtacha umumiy xarajat 1.30$ dan yuqoriroq bo`-ladi, chunki qo`shilgan mahsulotning foydasi sezilarli ravishda qisqargan. Samaradorlik
darajasida bu ikki kuchlar eng past umumiy xarajat yaratish uchun muvozanatlashtiri-ladi.