Reja: Metall qoliplarda quyma olish texnologiyasi asoslari

Quyma qotishmalariga qo‘yiladigan talablar va quymalarning xossalarini aniqlash
Talablar:
1. Suyuq holatda oquvchanlik.
2. Kam kirishuvchan.
3. Bir tekis strukturali.
4. Metall emas qo‘shimchalardan xoli bo‘lishi.
5. Suyuqlanish temperaturasi u qadar yuqori bo‘lmasligi. Qotishmaning suyuq holatda oquvchanligi turli etalon quymalar olish bilan aniqlanadi. Masalan: cho‘yanlarning suyuq holatda oquvchanligini spiral |quymalar olish bilan aniqlanadi. Qolip materialidan kesish yuzasi 0,56 sm² bo‘lgan trapesiya shaklidan spiral qolip tayyorlanadi. Sinaladigan qotishmani bu qolipga qo‘yib, olingan quyma spiralning uzunligiga qarab, metalning oquvchanligi aniqlanadi.
Qotishmaning qotishidagi hajmiy kirishuvi
V₁ - modelning hajmi, sm³
V - quymaning hajmi, sm³
Qotishmaning chizig‘i kirishuvi
l₁ - modelning uzunligi, mm
l - quymaning uzunligi, mm
Cho‘yandagi uglerod va kremniy miqdorining ortishi, marganes va oltingugurt miqdorining kamayishi cho‘yanning hajmiy kirishuvini kamaytiradi.
Hajmiy kirishuv: chizig‘iy kirishuvidan 3 marta katta. Chizig‘iy utirish-kirishish qo‘lrang cho‘yan uchun - 0,9-1,3%; aluminiy qotishmalarda 0,9÷1,5%, mis qotishmalarida - 1,4÷2,3%, uglerodli po‘lat uchun 2-2,4%.
Quymaning xususiyatlariga uning likvatsiyasi ham kiradi. Bu uning hamma qismlarida kimyoviy elementlarning bir xil joylanmasligidir. Bu albatta, uning mexanikaviy xossalariga ham ta’sir qiladi. Bu xodisa bir zarracha doirasida bo‘lsa, dendritli likvatsiya deyiladi.
Rangli metall qotishmalari va ulardan quymalar olish xususiyatlari. Mis qotishmalaridan quymalar olish.
Kimyoviy tarkibiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 1. Bronzalar. 2. Latunlar.
Bronza - mis bilan qalay qotishmasi. Bu ham ikki xil bo‘ladi:
a) qalayli b)qalaysiz bronza. Qalay butunlay yoki qisman boshqa metall bilan almashtirilsa, qalaysiz bronza hosil bo‘ladi.
Almashtiruvchilar: Al, Fe, Pb, Zn, P, Ni, Si va h.k.
Belgilanishi: Br05S5S5; qalay 5%, sink 5%, qo‘rg‘oshin 5%
Temir qotishmaning donalarini maydalashtirib puxtaligini oshiradi.
Marganes puxtaligini va zanglamasligini oshiradi. Qo‘rg‘oshin - ishqalinib yoyilishini kamaytiradi, kesib ishlanishini yaxshilaydi.
Latun - mis bilan rux qotishmasi 2 xil bo‘ladi:
a) oddiy latun, b) maxsus latun. Maxsus latunlar oddiy latunga qalay, Al, Si, Ni, Mg, Fe, Sb qo‘shib olinadi
Belgilanishi: LS40Ms3A; LS23A6JZMs2
L - latun, S40 - sink 40%, Ms3 - marganes 3% va h.k.
Shixta: texnikaviy mis, qizil mis, bronza siniqlari, latun siniqlari, soha chiqindilari.
Mis qotishmalarini suyuqlantirishda oksidlanishdan saklash va uni metallmas qo‘shimchalardan tozalash uchun flyuslardan foydalaniladi.
Flyus: gips, bariy xlorid, bura, pista ko‘mir va h.k.
Mis qotishmalari tig‘elli, alangali, yoyli va induksion pechlarida suyo‘ltiriladi.
Qolip: asosan (80%) qum-gilli, qobiqli, metall, markazdan qochma usulda.
Utirishi katta (1,4-1,6%, qalaysiz bronza-2,4) bo‘lgani uchun qolipga pribil qo‘yiladi.
Qalayli bronzadan tishli g‘ildirak, podshipniklar, vtulkalar yasaladi. Qalaysizidan: kimyo va ozik-ovkat mashina detallari, katta poroxod vintlari, nasoslar korpuslar.
Latundan paroxodlarning armaturalari, qaysiqi 300°S da ishlaydi; vtulkalar, podshipnik separatorlari, prokatlash stanlarining vint va gaykalari.