|
Mavzu: O‘rta Osiyo xonliklari tarixi va tarixshunosligi.
Reja:
O‘rta Osiyo xonliklarining chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi tarixining maxalliy tarixshunosligi.
XIV asr va Qo‘qon xonliklarida tarixnavislikning rivoji.
O‘rta Osiyo haqida rus tarixshunosligi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.O‘rta Osiyo xonliklarining chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi tarixining maxalliy tarixshunosligi.
«Ruslar tugrisida gapiradigan bulsak, ular dengizdagi orolda yashashadi, orol xajmi u chetidan bu chetigacha uch kunlik yul. Unda daraxt va urmonzor bor, atrofi yullar bilan uralgan. Ular juda kup sonli va kilichga suyanib yashashadi. Agar biron erkak kishi ulsa, bor mol-mulkini kizlariga, ugliga esa fakat kilichini berishadi va otangiz shu kilich yordamida mol- mulkka ega buldi, siz xam uning izidan boring», deyishadi.
Uch yuzinchi yilning oylaridan birida xristianlarga aylanmagunlaricha ular shu tarzda tarbiyalanishgan. Xristian bulishgach, din kilichni ular turmushidan sikib chikardi, ular mexnat va kamtarlikka kaytishdi, yashash uchun mablaglari kiskardi.
SHunda ular musulmon bulishni itsab kolishdi, chunki bunda ularga boskinchilar va mukaddas urushlar kilish - avvalgi xayotga kaytish imkoni tugilardi.
Ular Xorazm xoniga uz xonlari Vladimirning yakinlaridan turt kishini elchi kilib yuborishdi. Va ular islom diniga utishdi. Bu bakuvvat irodali kishilar Uzok yurtlarga boskin uchun piyoda ketaverishar, X,azor (muallif aftidan Azov dengizini shunday ataydi) buylab kemalarda sayoxat kilishardi. Boshka kemalarni kulga tushirib, mol-mulkini tortib olishib Pontus (kora dengiz) orkali Konsantinopolga sayoxat xilishardi. Bir marta ular X,azor dengizida sayoxat kilib yurib Burdaning vaktinchalik egasi xam bulib olishdi.
Ularning jasur va chapdastligi ma’lum, xar biri boshka xalk vakillarining bir nechasiga bas kelardi. Agar ularning oti bulib, suvoriy bulganlarida edi, ular kishilar uchun daxshatli kuchga aylangan bulishardi. Ruslarning xristianlikni kabul kilishi 988-989-yillarga tugri keladi. Vladimir ismli bir necha rus knyazlari bor edi. Vladimir Svyatoslavovichdan (1015) keyingi eng mashxur va yirik knyaz’ Vladimir Monomax (1113-1125 y.) edi. «Monomax kuroli bu Ulug knyazni garbu SHarkka shu kadar mashxur kildiki,- deb yozadi «Rossiya Kolumbi», tarixchi N. M. Karamzin,- uning uomi yilnomachilarning yozishicha dunyoda momakaldirokday guldirardi, kushinlar undan kurkib turishardi. YAngi yozuvlarga’ ishonadigan bulsak, Vladimir Grek imperiyasini xam kurkuvga solgan. Ularning xikoya kilishlaricha, Vladimir bobolarining greklar utsi-dan Kozongan galabalarini eslab, kup sonli lashkarini Mstislav boshchiligida Adrianopolga yubordi va Fransiyani egalladi. kurkib ketgan Aleksey Komnin Kievga kesar (kaysar) Avgustning jonbaxsh xoch (krets) ogochini, javoxirly kadaxini; Vla- dimirning bobosi Konstantin Monomaxning toji, oltin zanjiri va barmalarini sovga kilib yubordi. Efes Mitropoliti Neofrit bu sovgalarni buyuk knyazga takdim kilar, tinchlikka undadi. Kiev jome’ ibodatxonasida unga imperatorlik tojini kiydirdi va Rossiya shoxi deb e’lon kildi. Moskva kurol palatasida Monomaxning oltin kalpogi, zanjir, xassa, skipetr va kadimiy barma saklanadi. Bizning shoxlarimiz tantanali marosimda yasanadigan bu ziynatlar rostdan xam (Vizantiya Imperatori - s.) Aleksiyning sovgasi bulishi mumkin.
N. M. Karamzinning ma’lumotlaridan bilamizki, X asrda Rossiya xukmdorlari Vizantiya imperatorlaridan shoxona sovgalar talab kilib turishgan. XIV asrdagi Moskva Ulug knyazlari kupincha ana shu ba’zilari Gretsiyada yasalgan (bu ulardagi yozuvlardan va buyumning uzidan xam kurinib turibdi) boyliklar tufayli vorislariga vasiyatnoma berishni rad etishardi. Birok Frakiyaning bosib olingani shubxalidir.. kadimiy yilnomalarda Vladimirning asosan Gretsiyaga munosabatlarigina yozilgan. SHu bois Marvaziyning yozganlarini usha davr vokealari bayoni bilan kiyosiy taxlil kilish shuni kursatadiki, SHaraf al Zamon Toxir Marvaziyning yozganlari tarixiy xakikatga tugri keladi va N. M. Karamzin ma’lumotlariga mos. Fakat X11 asrning saroy tabib olimini bu tarixiy vokealarni yozishga nima undaganini aniklash kiyin. Ruslarning islom dinini kabul kilgani (extimol muallif Vladimir Monomax siyosatidan norozi bulib, Xorazm xoni xizmatiga utgan ruslarni nazarda tutgandir) xakida ma’lumotlar borligiga karaganda Marvaziyning asari Xorazmning X1 asr tarixiga tegishli, chunki yukoridagi vokealar xususida Beruniy xam “Osoru-l-bokiya” (Xronika) asarida yozgan. U Xorazmda slavyanlar kup bulib, ular ichida ilmlilari xam borligini aytadi. Beruniy ulardan slavyan va yunon tillarini urgangan edi.
Mavzuimizning asosiy masalasi kadimgi Rus va SHark munosabatlari bulgani uchun, mugullar davrigacha bulgan kadimgi rus yozuvi yodgorliklarini kiskacha kurib utamiz va ba’zi yilnoma ma’lumotlarini taxlil kilish orkali SHark mamlakatlarining SHarkiy Ovrupo kengliklariga ta’sirini yoritamiz.
Rus turkshunosi A. N. Kononovning fikricha, mamlakatimizdagi sharkshunoslik tarixining 1917 yilgacha bulgan davri ikkita teng boskichga bulinadi; 1854-1855 yillargacha SPb dorilfununining shark tillari fakul’teti tUzilgungacha bulgan davr va undan keyingi, to 1917 yilgacha bulgan davrlarga bulinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
