Reja: O‘rta Osiyo xonliklarining chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi tarixining maxalliy tarixshunosligi. XIV asr va Qo‘qon xonliklarida tarixnavislikning rivoji. O‘rta Osiyo haqida rus tarixshunosligi. Foydalanilgan adabiyotlar

3.O‘rta Osiyo haqida rus tarixshunosligi .
Utgan asrning to 90-yillarigacha maxalliy dexkonlar kutilarda bokiladigan asalarichilik bilan kam shugullanar edilar. Panjikentda xizmatda bulgan YU. Brjezitskiy maxalliy axolini bu ishga urgatishga karor kildi. Buning uchun u oyna kuti sotib oldi va dexkonlarga arilarni parvarishlashni urgatdi. 1890 yili uni Samarkandga utkazishdi. Bu erda xam u sevimli ishi bilan .shugullandi. Asalarichilikni rivojlantirgani uchun u 1890 yili Samarkand ipakchilik va asalarichilik kurgazmasining oliy mukofoti bilan takdirlandi. 1909 yilgi Turkiston kishlok xujaligi, sanoat va ilmiy kurgazmasida esa u Langbragning «Pchela i uley» kitobini maxalliy tilga ugirgani (1910 yili Samarkandda chop etilgan), kutili asalarichilikdagi kup yillik faoliyati uchun katta oltin medal bilan mukofotlandi.
Brjezitskiy Samarkandda madaniyat va maorif muassasalarini ochishga xam katta xissa kushdi. Ma’lumki, Samarkanddagi muzey 1874 yilda ochilgan va 10 yil utgach, kolleksiyalari Toshkentga berib yuborilgandi. Muzeyning ikkinchi tugilishi 1896 yilga tugri keladi. Muzey va kutubxona binosini kurishni Brjezitskiy raxbarlik kiluvchi maxsus kumita bajardi. U muzey va kutubxona ishida faol katnashdi, zoologik kolleksiyalar tup-ladi. YU. Brjezitskiy Samarkand Botanika bogining (xozir SamDU tajriba botanika bogi) asoschisidir. Bu erda YU. Brjezitskiy Xitoy, Xindiston va boshka mamlakatlardan keltirgan turli daraxt va butalar tuplangan edi.
YU. Brjezitskiyning kullab-kuvvatlashi natijasida 1911 yili Samarkand ilmiy kutubxonasi (xozir bu binoda Samarkand 1-bolalar kutubxonasi joylashgan) kurib bitkazildi va kitob fondi “ilmiy” adabiyotlar bilan tuldirildi.
Rus sayoxatchi rassomi S. Dudinning faoliyati xam ulkamizning X1X asr oxiri - XX asr boshi tarixi bilan boglik. S. Dudin buyuk rus rassomi I. Repinning shogirdi edi. U Peterburg Badiiy akademiyasini tugatgach, Urta Osiyoga keldi.
1895 yili S.Dudin arxeologiya komissiyasining topshirigiga kura, Samarkandning tarixiy yodgorliklaridan 200 ta surat kuchirdi va «Ornament va Samarkand masjidining xozirgi axvoli asarini yozdi. U 10 yildan oshik umrini Urta Osiyo xalklari etnografiyasi va amaliy san’atinn urganishga bagishladi. 1905 yili S. Dudin SHoxi Zinda mavzoleyida kazish ishlari olib bordi va bu bilan bir vaktda Urta Osiyo ganch uymakorligi buyicha boy kolleksiyalar tupladi, 1908 yili esa u ulkaning tarixiy obidalarining suratlarini oldi.Bu sayoxatlar paytida S. Dudin etnografik kolleksiyalar tupladi, Urta Osiyo me’morchiligi, yogoch va metall buyumlari va gilamlari xakida makolalar yozdi, Afrosiyob ganchkorligini urgandi. U 4000 dan oshik turl i narsa va amaliy san’at namunalari tupladi, 2000 surat chizdi.SHu orada maxalliy ulkashunoslar xam etishib chikdi. Bular Mirzo Buxoriy, Mirzo Abdullaev, Mirzo Barot Mullo Kosimov va boshkalar edi. Ular birinchilardan bulib ulkadagi foydali kazilmalarni kidirish va tarixiy yodgorliklarpi urganishni uzlashtirib oldilar.
Samarkand Rossiya tomonidan bosib olingach, rus olimlarining bu erdagi tarixiy yodgorliklarga kizikishi yanada jonlandi. 1870 yilda rus sharkshunosi A. Kun raxbarligida Samarkandda birinchi marta arxeologik kidirishlar va tarixiy yodgorliklarni tuplash buyicha anjuman utkazildi. Ammo, Rossiyaning ba’zi amaldorlari shaxsiy boylik orttirish maksadida kimmatbaxo nodir buyumlarni uzlashtirib olish xollari uchrab turardi.