Ўринов Дилшод Нормуродович 4-курс «А» гуруҳ

Tadqiqotning manbalari. BMI yozishda  o`rganilgan asarlar  va matbuot  

materiallari natijalari  asos  qilib  olindi.  Shuningdek,  mustaqillik  davrida  

mazkur  mavzuda  uyushtirilgan  davra  suhbatlari  materiallari,  chop  etilgan  

ilmiy  maqolalar,  davriy  matbuot materiallardan   ham  keng  foydalanildi. 

Tadqiqotning  tuzilishi.  Bitiruv ishi  kirish, asosiy  qism,  ikki  bob, xulosa  va  

foydalanilgan  adabiyotlar  ro`yxatidan  iborat. 

---

 

-  - 

I. Bob . Numizmatika  tarix  fanini o`rganishda yordamchi  manba. 

             1. Antik  davr  tanga  pullari. 

      Qadimshunos olimlar er kurrasidagi dastlabki savdo muomalasi ibtidoiy jamoa 

tuzumining  tosh asridan  boshlanganligini isbotlaydilar. Ularning ta`kidlashlaricha 

inson o’z mehnatining maxsulotlarini ayirboshlash natijasida  savdo-sotiqning  ilk  

va sodda to’rini vujudga keltirdi. Tanqis ashyolarni pul o’rnida ayirbosh qila 

boshladi. Bunday tovar  pul muomalalari  mintaqalarda turli ko’rinishda amalga 

oshirilgan. Masalan,  Osiyo va Afrikada kauri  nomli chig’anoqlar pul vazifasini 

o’tganligi ma`lum. 

        Insoniyat tarixiy taraqqiyoti ulkan, poyonsiz yo’llarni  bosib o’tdi, 

taraqqiyotni evolyutsion   yo’li, insoniyatni  sivilizatsiya  sari etakladi. Antik 

taraqqiyotni boshlanishi  san`at  va  madaniyatning hamma sohalariga  ta`sir  

ko’rsatib, o’zining  rivojlanish  yo’lida yuqoriga etgan bo’lsa, bu davrda tarix  

fanining  alohida bo’limi hisoblangan numizmatika sohasida ham diqqatga  loyiq  

ishlar qilingan. Metalldan ishlangan pul tanga chaqalarning paydo  bo’lishi 

insoniyat tarixidagi muhim voqealardan biridir. Ma`lumki, jamiyat ijtimoiy  - 

iqtisodiy rivojlanishning g’oyat

 

yuksak darajasiga erishgandagina tanga  chaqalar  

kashf etilishi mumkin. Odamlar endi pul tariqasida chorva mollarini ishlatmay 

qo’ysalarda, buyumlar narxini ilgarigi odatga kirib qolgan chorva mol narxiga 

chaqqanlar.  Metall pullar qirqib  tortila boshlaganidan  keyin, ularni og’irligini 

ko’rsatib beruvchi  belgi  sola boshlaganlar. Belgi solingan pulni paydo bo’lishi  

haqida  shunday  afsonalar  saqlangan. Rimliklarni ko’pdan  -  ko’p xudolari 

orasida, ixtirolarni boshqaradigan xudolar ham bor ekan. Uning ikkita yuzi bo’lib, 

oti Yanus  ekan. Dastlab  tanga pulni o’sha  Yanus  ixtiro  qilgan  emish. Shuning  

uchun eski rim va italyan pullarining bir tomonida ikki yuzli Yanus surati, ikkinchi 

tomonida Yanus tushib kelgan kema surati zarb qilingan

1

. 

        Tanga pullarning dastlab qaerda paydo  bo’lganligini  aniq aytish qiyin. 

Ammo  tanga pulning nomi "Moneta" ellinlarda tug’ilgan. Qadimgi Rimliklar  

                                                 

1

 

Кобрин  Р Б.   Вспомогательные   исторические дисциплины. М. 1984. стр- 93. 

     

 

---

 

-  - 

xudolarni  hammasi er va osmon podshosi Yupiter va uning xotini Yunon 

Monetaga bo’ysunadi deb bilganlar."Moneta"-murabbiya  degani bo’ladi. 

Rimliklar ma`buda Monetani benihoya hurmat qilganlar va unga atab  Rimning  

eng  baland joyiga ibodatxona solganlar. Ular urushlarda g’olib bo’lganlaridan 

keyin o’z ma`budalariga atab katta qurbonliklar  qilishgan,  hatto pullarini Yunon  

Moneta  ibodatxonasida  zarb qilishga qaror qilganlar. Ana shundan buyon tanga 

pullar  moneta  deb  ataladigan bo’ldi.Tanga klafikatsiyasi  quyidagicha:  avers  – 

tanganing yuz  tomoni, reves  –  tanganing  orqa  tomoni, emitent  –  tanga    zarb  

qiladigan  shaxs  (hukmdor),  legenda  (afsona)  –  tangadagi  yozuv, nominal  – 

tanganing  qadri, kuchi, proba – oltinga  nisbatan  massasi, abres – aylana  cheti. 

       Dastlab,  dunyoda tanga pullar faqat sof oltin  va kumushdan zarb  qilingan. 

Ammo  bu metallar sof holida juda mo’rt bo’lganligidan, undan zarb qilingan 

pullar tez eyilib siyqalanib ketgan. Shuidan keyin pullarni qotishmadan zarb 

qiladigan bo’lganlar, Oltin yoki  kumushga  boshqa  metallar. mas,: mis  yoki  

qalay qorishtirganlar.Har bir mamlakatning hukmdori boshqalarnikidan farq  

qiladigan tanga pullar zarb qilib chiqarishga uringanlar. 

      Numizmatika fanining asosiy  tushunchalaridan  biri  bo’lgan tanga pul  xillari 

ana shu tariqa paydo bo’lgan. Tanga pullarni odatda betini o’rab turgan doirasi 

bo’ladi, bu doirada yozuv  yoki surat bo’ladi. Numizmatlar  yozuvni tanga pulning