Rivojlantirish institu ti

3. 
Geografiya fanining rivojlanishidagi yangi davrda (XVII  — XIX 
asr)  kapitalistik  ishlab chiqarish tizim ining  rivojlanishi  bilan b o g ‘liq 
kashfiyotlar (to ‘quv stanogi,  bug1  m ashinalari,  parovoz,  teplovoz va 
boshqalar kashf etilishi), yangi  fan-texnika inqilobi,  kosmik asr,  yangi 
h u d u d larn in g   m ustam lakalashtirilishi  va  ulardan  xom ashyolarning 
tashilishi geografiya fanining taraqqiyotiga  ijobiy ta 's ir k o ‘rsatdi.
Niderlandiyalik geograf Bernard Vareniy (1622 —  1650) va buyuk 
fizik  Isaak  Nyuton  (1642  —  1727)  geografiya  faniga  salm oqli  hissa 
q o ‘shgan olim lardan  hisoblanadilar.  B.  Vareniy birinchi b o ‘lib  m ash­
hur „Umumiygeografiya'  darsligini  yozgan. N yuton shu darslik b o ‘yi- 
c h a m a 'ru z a la r o 'q ig an  va uni bir necha  m arotaba  nashr ettirgan.  Bu 
kitob  uzoq  vaqt  davom ida  k o 'p lab   m am lakatlarda  darslik vazifasini 
o ‘tab kelgan.  D arslikda Y er yuzasi,  tabiat qonuniyatlari,  suv va  havo 
q o big‘i,  geografik  z o n a la r  tavsiflanadi.  Y er  yuzida  u c h ta   tabiat
9

---

zonasini,  ya’ni  issiq, sovuq va m o‘tadil  m intaqalarni  ajratadi.  Vareniy 
to m o n id a n   uch  yuz  yil  a w a l  aytilgan  g ‘oyalar  h o zir  ham   z am o - 
naviydir.
Bu  davrda  Dekart,  Kant,  Laplas  va  bo sh q alarn in g   O lam ning 
paydo boMishiga bag1 ishlangan kosm ogonikg'oyalari yaratildi.
XIX asmi tabiiy geografiya fani tarixida um umlashtiruvchi va „oltin 
davr11 deb atash mumkin. Yer shari, alohida materiklar va olkalartabiatiga 
bag1 ishlangan va eng muhimi, yangi m a’lumotlar tahlili asosida yaratilgan 
darsliklar,  ilm iy-m etodik  asarlar  ko'plab  nashr  etila  boshladi.  Tom  
m a ’noda ilmiy tabiiy geografiya fani shakllanadi.
N em is  geografi  Karl  Ritter  (1779  —  1859)  geografiya  tarixida 
c h u q u r iz qoldirgan buyuk shaxslardan biri.  U  19 jildli „Umumiy y e r