Sh. Ziyamuxamedova, G. Gulyamova yuristning yozma nutqi

Asos va qo‘shimchalar imlosi
Qo‘shimcha ta’sirida o‘zagi o‘zgaradigan so‘zlar

---

24
Qo‘shimchalar 
Misollar
Tovush 
o‘zgarishi
Turi
Shakli
So‘z 
yasovchi
-la, -a
Ong+-la=angla, son+ 
-a=sana
a>o ga o‘zgaradi
-q, -uq
a) qiyna+-q=qiynoq, 
yumsha+-q=yumshoq;
b) buyur+-uq=buyruq
a) a>o ga 
o‘zgaradi;
b) u tushadi
-v
Maqta+-v=maqtov, sayla+ 
-v=saylov
a>o ga o‘zgaradi
-ki (-qi)
a) shart(a)+-ki=shartaki;
b) sayra+-qi=sayroqi
a) a ortadi;
b) a>o ga 
o‘zgaradi
-ay
Past+-ay=pasay, sust+ 
-ay=susay
t tushadi
Shakl 
yasovchi
-(i)m, -(i)
ng, -i, -(i)
miz, -(i)
ngiz egalik 
qo‘shim-
chalari
a) burun+-i=burni, o‘rin+ 
-ing=o‘rning, singil+ 
-imiz=singlimiz;
b) bilak+-i=bilagi, soliq+ 
-ing=solig‘ing;
d) parvo+-im=parvoyim, 
mavqe+-ing=mavqeying
a) i va u tushadi;
b) k>g ga, q>g‘ 
ga o‘zgaradi;
d) y ortadi
-ov, -ovlon, 
-ala
Olti+-ov=oltov, ikki+ 
-ala=ikkala, yetti+ 
-ovlon=yettovlon
i tushadi 
-ni, -ning, 
-niki
Men+-ni=meni, sen+ 
-ning=sening, men+ 
-niki=meniki 
n tushadi
-ga, -da, 
-dan
U+-ga=unga, bu+ 
-da=bunda
n ortadi
Nazorat  uchun  mashqlar
1-mashq. Nuqtalar o‘rniga mos unlilarni qo‘yib, gaplarni ko‘chiring.
1.  Ishq  –  bu  faqat  ishqni  chorl...vchi  tuyg‘u  (D.  Aligyeri). 
2.  Ald...qchini  aldash  o‘yinning  haqiqiy  qoidasidir  (Sh.  Perro). 

---

25
3. Insonning o‘ziga qaratilgan aybl...viga har doim ishonishadi, 
o‘zining  maqt...viga  hech  qachon  (Mishel Eykem de Monten). 
4.  Ahmoqlik aql uchun qayr...q vazifasini o‘taydi (V. Shekspir).
2-mashq. Nuqtalar o‘rniga mos undoshlarni qo‘yib, gaplarni ko‘chiring.
1.Tila...ingni  yashirib,  orzularingni  ham  berkit  (P.  Kornel). 
2.  Nodon  do‘stdan  xavfliro...i  yo‘q,  undan  ko‘ra  aqlli  dushman 
yaxshi  (Jan de Lafonten).  3.  Ayblamoqchi  bo‘lgan  odamning 
shoshilishga  haq...i  yo‘q  (Jan-Batist Molyer).  4.  Faqat  zaiflar 
jinoyat sodir etadi: kuchli va baxtli kishilarga uning kera...i yo‘q. 
5.   enihoya kichik odamlar benihoya ulkan mag‘rurlik...a egadirlar 
(Fransua-Mari Volter).  6.  Tabiat  ham,  aql  ham  zo‘ravonlik...a 
qarshi (Jan-Jak Russo). 7. Har qanday aqlsizlikning o‘z manti...i 
bor. 8. O‘yla, o‘zingni o‘zgartirish qanchalik qiyin va o‘sha…
da sening boshqalarni o‘zgartirishing imkoniyatlari qanchalik 
hech  nimaga  arzimasli...ini  tushunasan  (Fransua-Mari Volter). 
9. Nuqsonlarimiz ham bizni ko‘p hollarda yaxshilik...a undaydi 
(Mishel Eykem de Monten). 10. Ta’sirchan so‘zning muvaffaqiyati 
gapirayotgan odamning tiliga qaraganda tinglayotgan odamning 
qulo...iga bog‘liqdir. 11. Faqat haqiqiy do‘stgina o‘z do‘stining 
ojizli...iga toqat qila oladi (V. Shekspir).
3-mashq. So‘zlarga egalik qo‘shimchalarini to‘g‘ri qo‘yib, gaplarni 
ko‘chiring. Olmoshlarning to‘g‘ri yozilishiga e’tibor bering. 
1. So‘zlarni to‘g‘ri ishlating, shunda dunyoni tushun-
movchiliklarning  yarimdan  qutqargan  bo‘lasiz  (R.  Dekart). 
2. Bizni tanlaydigan taqdirimizni tark etish o‘ringa, 
unga 
peshvoz  chiqamiz  (Jan de Lafonten).  3.  Toj  kiyganning  qiyshiq 
buruni ham to‘g‘ri (Sh. Perro). 4. Sog‘ayishga umid – sog‘likning 
yarimi. 5.  Sevgi uni quvgandan qochadi, undan qochganning esa 
bo‘yiniga osiladi.

---

26