Struktura uchebnika soderjit razdelы, raskrыvayuщie evolyusiyu ekonomicheskoy mыsli, mikroekonomiku, makroekonomiku I teoreticheskie osnovы vneshney torgovli

1. Tadbirkorlik faoliyati mazmuni va uning asosiy shakllari.
Tadbirkorlik ishlab chiqarishning o‘ziga xos omillaridan biri bo‘lib, uni ishlab chiqarish jarayonida birlashtiradigan omil - er, mehnat, kapital, ya’ni foydali qazilmalarni tashkillashtirish, tashabbuskorlik va ixtirochilikdan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
Tadbirkorlikning o‘ziga xos xususiyatlari:

• 
  Faoliyat yo‘llari va yo‘nalishlarini tanlashda iqtisodiy erkinlik;
  
• 
  Mulklari bo‘yicha ularning faoliyati natijasida to‘liq mol-mulk javobgarligi ;
  
• 
  Daromad yo‘nalishi - daromadni maksimal darajada oshirish.
  

Tadbirkorlik sub’ektlari xususiy shaxslar, turli assotsiatsiyalar (aktsionerlik jamiyatlari, ijara jamoalari, kooperativlar) va davlat bo‘lishi mumkin.
Tadbirkorlik sub’ektlari har qanday iqtisodiy faoliyat, savdo vositachilik, savdo va ta’minot, innovatsiya, konsalting faoliyati, qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar bo‘lishi mumkin.
Bozor iqtisodiyotidagi etakchi o‘rin tadbirkorlik tuzilmalariga tegishli. Xususiy sektorda tijorat tashkilotlar quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllarda harakat qilishlari mumkin:
• shaxsiy yoki xususiy;
• sheriklik yoki hamkorlik;
• korporatsiya (aktsiyadorlik jamiyati).
BIRINCHI TADBIRKORLIK bir odamga tegishli bo‘lgan biznesni chaqirdi. U mulkka nisbatan mas’uliyatsiz mas’uliyatni yuklaydi va uning kichik kapitali bor - bu yakka tartibdagi tadbirkorlikning kamchiliklari.
Uning afzalliklari: har bir egasi barcha daromadlarga egalik qiladi, o‘z-o‘zidan o‘zgarishi mumkin. Bu kichik do‘konlar, xizmat ko‘rsatish korxonalari, fermer xo‘jaliklari, advokatlar, shifokorlar va boshqalarning professional faoliyatiga xos bo‘lgan biznesning eng keng tarqalgan shakli.
Hamkorlik yoki hamkorlik - ikki yoki undan ortiq odamga tegishli bo‘lgan biznes. Hamkorlikning afzalliklari shundaki, qo‘shimcha mablag‘lar va yangi g‘oyalarni tashkil etish va jalb qilish oson. Kamchiliklar orasida rivojlanayotgan biznesda cheklangan moliyaviy mablag‘lar mavjud bo‘lib, ular yangi kapital qo‘yilmalarni talab qiladi, kompaniya faoliyatining maqsadlarini tushunmaslik, daromad yoki yo‘qotishdagi har bir ulushni aniqlash qiyinligi. Hamkorlik, brokerlik firmalari, auditorlik kompaniyalari, xizmatlar va boshqalar shaklida tashkil etiladi.
KORPORATsIYA - bu umumiy biznes faoliyati uchun birlashtirilgan shaxslar majmuasi. Korporatsiyaga egalik qilish huquqi aktsiyalar bo‘yicha qismlarga bo‘linadi, shuning uchun korporatsiyalar egalari aktsiyadorlar deb ataladi va korporatsiya uni aktsiyadorlik jamiyatiga aylantiradi.
Aktsiyadorlik jamiyati va ustav kapitali.
Aktsiyadorlik jamiyat - bu o‘z mablag‘larini aktsiyalar chiqarish yo‘li bilan birlashtirgan yuridik va jismoniy shaxslarning (shu jumladan, chet ellarning) ixtiyoriy shartnoma asosida tashkil etilgan va uning maqsadi davlat ehtiyojlarini qondirish va daromad olishdir.
Kompaniya yuridik shaxs bo‘lib, tovar belgisi, ro‘yxatdan o‘tgan tovar belgisi, ismi va brend nomi bilan muhrga ega. U ro‘yxatdan o‘tgan paytdan boshlab yuridik shaxs huquqlarini oladi. Aktsiyadorlik jamiyati ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin, bu qonun hujjatlarida aks ettirilgan.
YOpiq aksiyadorlik jamiyati (mas’uliyati cheklangan jamiyat) - fuqarolarning yoki yuridik shaxslarning birgalikdagi tadbirkorlik faoliyati uchun assotsiatsiyasi. Aktsiyadorlik jamiyatining ustav kapitali faqat badallar (muassislarning ulushi) hisobidan shakllanadi. Bunday aksiyadorlik jamiyatining barcha ishtirokchilari o‘z depozitlari doirasida o‘z majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘ladilar. Ishtirokchilar kompaniyadagi hissasini egadan egasiga boshqa qatnashchilarning roziligi bilan kompaniya ustavida ko‘rsatilgan tartibda berilishi mumkin. YOpiq aksiyadorlik jamiyatining mol-mulki ishtirokchilarning badallari, olingan daromadlar va boshqa huquqiy manbalar hisobidan shakllantiriladi va uning ishtirokchilariga umumiy egalik qilish huquqi beriladi.
Ochiq aktsiyadorlik jamiyati - bir nechta fuqarolar yoki yuridik shaxslarning birgalikdagi xo‘jalik faoliyati uchun assotsiatsiyasi. Aktsiyadorlar aktsiyadorlik jamiyatining o‘z ulushlari doirasida (o‘zlariga tegishli aktsiyalar paketi) majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘ladilar. AO aktsiyadorlarning mulk majburiyatlari uchun javobgar emas. Ochiq aktsiyadorlik jamiyatining mol-mulki ochiq obuna, olingan daromad va boshqa huquqiy manbalar shaklidagi aktsiyalarni sotish yo‘li bilan shakllantiriladi. Aksiyalarning erkin sotilishiga qonun hujjatlarida belgilangan shartlarda ruxsat beriladi.
Hissa - aktsiyadorlik jamiyatining cheksiz muddatga beradigan va uning egasi (aktsiyador) ulush (vakolatli) kapitalda (jamg‘arma) ulushini qo‘shganligini tasdiqlovchi qimmatli qog‘oz. Taqdimot egasiga quyidagi huquqlarni beradi:

• 
  dividendlar ko‘rinishida daromadlarning bir qismini har yili olish to‘g‘risida;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar bozorida aktsiyalarni sotish bo‘yicha ;
  
• 
  aktsiyadorlik jamiyatini tugatishda aktsiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etish.
  

Aktsiyalar ro‘yxatga olinuvchi va tarqatuvchi, sodda va imtiyozli, ovozsiz, monofonik va ko‘p boshli bo‘linadi.
Nominal ulush ma’lum egasining nomi bilan yozib qo‘yiladi va aktsiyadorlik jamiyatining ro‘yxatga olish kitobida qayd etiladi va mulkdorning o‘zgarishi qayta ro‘yxatdan o‘tkazishni talab qiladi.
Tovarlarning aktsiyalari erkin sotiladi va fond bozorida sotib olinadi.
Oddiy ulush aksiyadorlar yig‘ilishida ovoz berish huquqini beradi va undan olingan daromad miqdori aktsiyadorlik jamiyatining yil natijalariga bog‘liq va boshqa hech narsa kafolatlanmaydi.
Tanlangan ulush aksiyadorlik jamiyatining xo‘jalik faoliyati natijalaridan qat’i nazar, daromadlarni kafolatlaydi va aktsiyadorlar yig‘ilishida ovoz berish huquqini bermaydi.
Aksiyadorlik badallari ushbu korporatsiya aktsiyalariga bo‘lgan talab va taklifning ulushiga bog‘liq, lekin quyidagi formula bo‘yicha aniqlangan aktsiyalar bahosining atrofida o‘zgarib turadi:
Birja bahosi = yillik dividend miqdori mamlakatdagi kreditlar bo‘yicha foizlar darajasiga bo‘linadi va 100% ko‘payadi.
Agar aktsiyalarning birja qiymati nominaldan oshib ketgan bo‘lsa, aktsiyalarni sotishdan tushgan mablag ‘va AOga investitsiya kiritgan kapital miqdori o‘rtasidagi farq AO ta’sischilari tomonidan tayinlangan tashkilotning foydasi bo‘ladi.
3. Tadbirkorlik kapitali, uning aylanish bosqichlari va funktsional shakllari.
Turli xil iqtisodiy maktablarda sarmoya boshqacha talqin etiladi. Ammo asosiy uchta yo‘nalish:
• moddiy yoki tabiiylik tushunchasi: kapital - bu ishlab chiqarish vositasi yoki sotishga mo‘ljallangan tayyor mahsulot;
• pul yoki monetarist tushunchasi: kapital - bu foizlarni jalb qilish;
• "Inson kapitali" nazariyasi: "insoniy kapital" bilim, ko‘nikma, energiya olinadi.
Kapitalni to‘liq tushunish K. Marx tushunchasida mavjud. U, bir tomondan, kapitalning mohiyatini, ikkinchisi - uning namoyon bo‘lishining o‘ziga xos shakllarini quyidagicha izlaydi:
• ishlab chiqarish vositalari doimiy kapital sifatida harakat qiladi:
• mehnat - o‘zgarmaydigan;
• pul - pul kapitali sifatida;
• mol - tovar kapitali sifatida.
Biroq, uning fikriga ko‘ra, na pul, na ishlab chiqarish vositalari o‘z-o‘zidan emas. Ular to‘lanmagan mehnatni o‘zlashtirishga sarflanadigan paytlarda kapitalga aylanadi. Sarmoya - bu ish haqi to‘laydigan ishchi yoki qo‘shimcha qiymat keltiradigan qiymat yaratadigan o‘z-o‘zidan ortib borayotgan qiymat.
Kompaniya boshlang‘ich sarmoyasi bo‘lishi kerak.
Dastlabki kapital dastlabki investitsiyalar va dastlabki ishlab chiqarish xarajatlari hisoblanadi.
Ushbu xarajatlarni qoplash manbalari ham o‘z mablag‘lari, ham qarz olishi mumkin.
Ishlab chiqarish doimiy va kapital doimiy harakatda. Kapitalni to‘xtatish uni o‘ldiradi. Pul shaklida o‘z faoliyatini boshlagan sarmoyadorlar zarur ishlab chiqarish omillarini sotib olish, tovar mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotishning tegishli jarayonlarini tashkil etish yo‘li bilan sotishdan tushgan mablag‘ning asl pul shakliga qaytishi bilan qaytadilar.
Kapitalning harakati, aylana kabi, kengayadigan va ortib boruvchi spiral bo‘ylab amalga oshiriladi. Kapitalning dastlabki pul shaklidan boshlab va bir xil pul shakliga qaytgunga qadar kapitalning aylanma harakatining mavhum sxemasi kapital aylanishidir. D-D ‘kapital aylanishi, belgilar bilan kengaytirilgan, quyidagi formulani oladi:
D - T ... P ... T ‘- D’,
bu erda D - pul, T - mehnat va ishlab chiqarish vositalari, P - ishlab chiqarish jarayoni, T - yangi mahsulot (qo‘shimcha qiymat bilan), D ‘- ishlab chiqarilgan mahsulot sotishdan olingan daromad. Ushbu formula bo‘yicha aynan kapital aylanmasi 3 bosqich va 3 funktsional shaklga ega: pul, ishlab chiqarish, tovar kapitalidir.
Kapitalning muomalasi - uning ishlab chiqarish va aylanish jarayonini qamrab oluvchi harakatining bir siklusidir va kapitalni asl pul shakliga qaytarish bilan tugaydi.
Tsementning 1-bosqichi aylanma sohada (D - T) amalga oshiriladi, pul mablag‘lari samarali bo‘ladi va ishlab chiqarish omillarini sotib olish yo‘li bilan ishlab chiqarish uchun shartlarni tayyorlaydi. 2-bosqich - ishlab chiqarish sohasida amalga oshiriladi (... P ...), unda ishlab chiqarish kapitali tovar kapitaliga aylanadi. SHu bilan birga, ishlab chiqarish sarmoyasi yangi tovar massasini yaratish jarayoniga kiradi va shunga mos ravishda yangi qiymat, jumladan, ortiqcha. 3-bosqich - aylanma sohasida (T ‘- D’) - tovar kapitali pulga aylanadi.