Sulaymonova saodatning “ mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi

---

3 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI 
 
Qo`l yozma huquqida 
UDK 811.512.154(076) 
 
SULAYMONOVA SAODATNING 
 
“
MEHRIBONLIK UYLARI TARBIYALANUVCHI 
O’SMIRLARNI MA’NAVIY-AXLOQIY SIFATLARINI 
SHAKILLANTIRISH TIZIMI
” 
MAVZUSIDAGI 
5A110901 – Pedagogika nazaryasi va tarixi ( yo`nalishlar bo`yicha) 
mutaxassisligi bo`yicha
Magistr akademik darajasini olish uchun taqdim etilgan 
DISSERTATSIYA 
 
NAMANGAN 2017 
 

---

4 
KIRISH 
 
Mavzuning dolzarbligi. 
Mustaqillik yillarida fuqarolarni ijtimoiy 
himoyalashga alohida e’tibor qaratilib kelinmoqda. Mazkur sohaning davlat 
siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilishi esa jamiyatda 
bozor, ishlab chiqarishga asoslangan ijtimoiy munosabatlar qaror topayotgan va 
ijtimoiy munosabat mazmunida raqobat yetakchi o’rin egallayotgan mavjud 
sharoitda fuqarolarni moddiy va ma’naviy jihatdan qo’llab-quvvatlash 
imkoniyatini yaratdi. O’tish davrida moddiy jihatdan kam ta’minlangan aholi 
qatlamini ijtimoiy jihatdan muhofazalash boshqaruvda demokratik va 
insonparvarlik tamoyillariga amal qiluvchi davlat oldida turgan muhim 
vazifalardan biri ekanligiga O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti 
I.A.Karimov asarlarida ham alohida urg’u beriladi. Chunonchi, “Aholining muhtoj 
tabaqalarini ijtimoiy himoyalash sira kechiktirib bo’lmaydigan eng ustuvor vazifa, 
amaliy harakatlarning eng asosiy qoidasi bo’lib keldi va shunday bo’lib qoladi” [1, 
2]. 
Mehribonlik uylarining tarbiyalanuvchilari (ota-onasiz qolgan yoki ular 
bilan aloqani yo’qotgan yoshlar) jamiyat va davlat tomonidan alohida ijtimoiy 
muhofazalanishga muhtoj sub’ektlar sanaladilar. Ularning “ma’naviy olamini 
yuksaltirish, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash masalasi 
biz uchun eng dolzarb vazifa bo’lib qolmoqda” [3, 4]. Mavjud sharoitda davlat 
tomonidan ularni ijtimoiy jihatdan muhofazalash yo’lida keng ko’lamli amaliy 
harakatlar tashkil etilmoqda. Biroq “Mehribonlik uylari” tarbiyalanuvchilariga 
ta’lim-tarbiya berish, ularning hayotiy ehtiyojlarini qondirishga davlat 
tomonidangina g’amxo’rlik qilinishi yetarli emas. Ularning taqdiri uchun 
jamiyatning har bir a’zosi ma’sul bo’la olishi zarur. Shunday ekan, “Mehribonlik 
uylari”ning tarbiyalanuvchilarini ijtimoiy hayotga tayyorlashda davlat bilan birga 
keng jamoatchilikning ishtirokini ta’minlashga erishish zamonaviy pedagogika 
oldida turgan dolzarb vazifalardan biri sanaladi. 

---

5 
Barcha davrlarda ham ma’lum jamiyatda ota-onasiz qolgan yoki ular bilan 
aloqani yo’qotgan yoshlar (bolalar, o’smirlar, o’spirinlar) mavjud bo’lishgan. 
Ularga nisbatan ijtimoiy e’tibor turli jamiyat, davlatlarda turlicha bo’lgan. Islom 
dini ta’limotida esa bu kabi shaxslarga nisbatan insonparvarlik g’oyalariga 
tayangan holda munosabatda bo’lish eng oliy sifat tarzida baholangan. O’zbek 
xalqi taraqqiyoti tarixida ham ushbu g’oyalarga og’ishmay amal qilib kelingan. Bu 
holat ayniqsa urush harakatlari olib borilayotgan vaziyatlarda yaqqol namoyon 
bo’lgan. Ikkinchi Jahon urushi yillarida ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani 
yo’qotgan minglab bolalarning o’zbek oilalariga qabul qilinishi, o’ta og’ir 
sharoitda ularni oziq-ovqat, kiyim-kechak va turar-joylar bilan ta’minlash borasida 
ko’rsatilgan g’amxo’rlik yuksak insonparvarlikning yorqin namunasidir. 
Bir qator mamlakatlarda XVII asrning oxiri XVIII asrning boshlarida asosan 
cherkovlar qoshida ota-onasiz qolgan yoki qarovsiz bolalarni qabul qiluvchi, ularni 
vaqtinchalik bo’lsa-da, oziq-ovqat, kiyim-bosh va turar-joy bilan ta’minlash ishlari 
yo’lga qo’yila boshlandi
.
Keyinchalik xayriya tashkilotlari bunday vazifalarni o’z 
zimmalariga olishgan. Ayni vaqtda ham ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani 
yo’qotgan bolalarni ijtimoiy muhofaza qilish maqsadida xayriya tashkilot (jamiyat, 
uyushma)lari tomonidan keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Ana shunday 
tashkilotlardan biri Buyuk Britaniyada faoliyat yurituvchi “Bolalarni qutqarish” 
tashkiloti bo’lib, mazkur tashkilot ota-onasiz qolgan yoki ular bilan aloqani 
yo’qotgan bolalarni ta’lim muassasalariga jalb etish, ularga ta’lim berish 
vazifalarinigina qilib qolmay, shu bilan birga ularning ruhiyatini o’rganish asosida 
ijtimoiy hayotga tayyorlash masalalarini ham tadqiq qilib kelmoqda. 
Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni 
shakllanirishning puxta asoslangan mexanizmini yaratish, keng jamoatchilik 
e’tiborini mazkur masalaga tortish, bu borada samarali sanalgan omillarni aniqlash, 
yangi imkoniyatlarni izlab topish muammolarini hal etishga bo’lgan ehtiyojning 
mavjudligi tadqiqotning dolzarbligini asoslaydi. 
Tarbiyalanuvchilarni jamiyatning yetuk a’zolari sifatida o’smirlarida 
ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllanirish, ular tomonidan muayyan kasb yoki hunar 

---

6 
sirlarining o’zlashtirilishiga erishish, keskin raqobatlarga bardosh bera oladigan 
darajada ruhan kamol topishlari uchun zarur pedagogik sharoitlarni yaratish, 
mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini belgilash tadqiqot 
muammosi sifatida tanlangan muammoning yechimlari bo’la oladi.