Sultonmurod Olim, Sunnat Ahmedov, Rahmon Qo‘chqorov

«Bugungi murakkab va tahlikali zamonda yozuvchining
bashariyatni ertangi kunini o ‘ylab, odamlarni ezgulik, insof-
diyonat, mehr-oqibat va bag‘rikenglikka da’vat etishga qaratilgan
haroratli so ‘zi har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Ya’ni, yozuvchi: «Ey odamzod, ko‘zingni och, sen nima
uchun yashayapsan, inson degan yuksak nomga munosib bo‘lish
uchun nima qilyapsan?» degan savollarni kitobxon oldida, jamiyat
oldida qat’iy qilib qo‘ya olsagina, o ‘ylaymanki, o ‘zining insoniy
va ijodiy burchini bajargan bo‘ladi» ( « 0 ‘zbekiston adabiyoti va
san ’ati» gazetasi. 2009-yil, 3-iyul soni).
Albatta, adabiyot hayotdan quruq nusxa ko‘chirish, «hayot- 
dagiga o ‘xshatib yozish» degani emas. Agar shunday b o ‘lganida

---

so‘z san’atining qadri ham , qiymati ham b o ‘lmas edi. 
H ayot
haqiqati
(hayotda yuz bergan voqea-hodisalar) 
badiiy haqiqat
(chinakam badiiy asar)ga aylanislii uchun ijodkor tug‘ma iste’dodga 
ega b o ‘lishi lozimligini Siz yaxshi bilasiz. Bunga qo‘shimcha, o ‘sha 
ijodkor hayot sirlarini tez ilg‘ashi, yuzaki qaraganda bir-biriga 
aloqasi yo‘qdek ko‘rinadigan voqealar o‘rtasidagi bog‘liqlikni anglay 
bilishi, eng m uhim i, inson degan murakkab mavjudot ko ‘nglini 
faqat o ‘zigagina xos nigoh bilan kashf eta olishi lozim. Buning 
uchun esa, ijodkor tinimsiz o ‘qib-o‘rganishi, odam lar xarakteriga 
xos b o ‘lgan eng m uhim jihatlarni erinm ay kuzatishi, k o ‘rib- 
bilganlarini um um lashtira olishi darkor.
Bu jarayonda yozuvchi-shoim ing ijodiy fantaziya kuchidan 
m ohirona foydalanishi m uhim ahamiyatga ega. 6-sinfda o ‘qi- 
g anim iz G ‘afur G ‘u lo m n in g m ash h u r «Shum bola» qissasi 
yodingizdami? 0 ‘ta injiq, ziqna, ezma Sariboyni m ot qoldirgan 
aslida Shum bolaning emas, uning «ma’naviy otasi» — yozuv- 
chining ijodiy kuchi em asm idi? «D andon sopli pichoq»dan 
boshlangan gapni chuvalab kelib, boyning turm ushga chiqmagan 
qizi — Adol opaning «o‘g‘il tug‘ib bergani»ga ulash uchun faqat 
G ‘afur G ‘ulomgagina xos ijodiy fantaziya kerak edi!
Bu yilgi adabiy saboqlar davomida bunday badiiy m o ‘jizalarga 
yana ko‘p m arotaba duch kelishingiz aniq.
H ar b ir zam onning o ‘z qahram onlari, h ar b ir avlodning 
o ‘xshashga intiladigan badiiy personajlari bo ‘ladi. Agar o ‘tgan asrlar 
kishilari Toliir va Zuhra, Rom eo va Julyetta, Farhod va Shirin 
munosabatlaridan qattiq ta ’sirlangan b o ‘lsalar, XX asr boshlaridagi 
o ‘zbek kitobxoni « 0 ‘tkan kunlar» romanini o ‘qib behad rulilangan. 
Yigitlarga Otabekning mardligi, tantiligi, millatsevarligi, qizlarga 
esa Kumushbibining iffati, jasurligi, go‘zal odobi ideal jihatlar 
hisoblangan. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, bugungi kun yigit- 
qizlari ham o ‘z qahram onlarini kashf etishlari, ularga o ‘xshab 
yashashga intilishlari, ulardan o ‘m ak olishlari qanchalar m uhim - 
ligini his qilamiz.
H ayotni turli m uam m olarsiz tasaw u r etib b o ‘lmaydi, albatta. 
M uam m olarning esa katta-kichigi, m uhim va nom uhim i bor. H ar 
qanday m uam m oni badiiy asar mavzusiga aylantirish m um kindek 
tuyulsa-da, bu ishning e ’tibor berilishi lozim b o ‘lgan m uhim 
jihatlari ham bor.
G ap nim a haqda ketmoqda?

---

Y uqorida eslatganim izdek, hayotda yuz bergan yoki yuz 
berayotgan voqealar ko‘pchilik qatori yozuvchi-shoirlam i ham
o ‘ziga jalb qilmasligi, tezroq ular to ‘g‘risida yozishga undamasligi 
m u m k in em as. (Ijo d k o r hay o tiy h o d isalarg a n isb atan faol 
m unosabatda b o ‘lishi, xalqona pozitsiyani egallashi lozimligi 
to ‘g‘risida o ‘zimiz ham gapirdik.) Bulam ing barchasini inkor 
qilmagan holda esda tutishim iz kerak b o ‘lgan jiddiy bir masala 
bor. U h a m b o ‘lsa, o ‘sha — «hammani qiziqtirib q o ‘ygan» voqea- 
hodisa, zam on masalasi qanchalar