Tashqi iqtisodiy faoliyat va raqobat menejmenti

@ «Lesse-fer» (fr. laissez-faire) - iqtisodiyot va erkin raqobatga davlatning aralashmaslik siyosati
Adam Smitning tashqi savdo siyosati bir qancha farazlarga asos- langan. U quyidagilami aksioma sifatida qabul qiladi:

• 
  Mehnat yagona ishlab chiqarish omili;
  
• 
  Toiiq bandlikka erishilgan, ya’ni barcha mavjud resurslardan tovar ishlab chiqarishda foydalaniladi;
  
• 
  Xalqaro savdoda ikki mamlakat ishtirok etadi, bu mamlakatlar ikki xil tovar bilan o^fizaro savdo olib boradi;
  
• 
  Ishlab chiqarish xarajatlari doimiy, ularning kamayishi tovarga bo^filgan talabni ko^fipaytiradi;
  
• 
  Bir tovaming narxi ikkinchi tovami ishlab chiqarishga sarflangan mehnat bilan ifodalangan;
  
• 
  Tovami bir mamlakatdan ikkinchisiga tashish bo‘yicha transport xarajatlari nolga teng;
  
• 
  Tashqi savdo cheklashlar va reglamentatsiyalardan xoli. Adam Smit qarashiariga muvofiq ravishda:
  
• 
  Hukumat tashqi savdoga aralashmasligi, ochiq bozorlar rejimi va erkin savdoni qo⁴ llab-quwatlashi kerak;
  
• 
  Millatlar, xususiy shaxslar ham o‘zlari ustunlikka ega boTgan tovarlami ishlab chiqarishga ixtisoslashishi va bu tovarlami ishlab chiqarilishida boshqa mamlakatlar ustunlikka ega boTgan tovarlaiga ayirboshlash asosida savdo qilishi kerak;
  
• 
  Tashki savdo bozomi mamlakat sarhadlaridan tashqariga kengay- tirish orqali mehnat samaradorligini rivojlantirishni rag^cbatlantiradi;
  
• 
  Eksport mamlakat iqtisodiyoti uchun ijobiy omil sanaladi, zero u mamlakat ichkarisida sotish imkoniyati boTmagan ortiqcha tovarlami sotish imkoniyatini beradi;
  
• 
  Eksportga subsidiyalar ajratilishi aholi uchun ortiqcha soliq hisoblanadi va ichki narxlarning ortishiga olib keladi, shuning uchun bu subsidiyalar bekor qilinishi kerak.
  

@ Mutloq ustunlik nazariyasi - mamlakatlar o*zlari eng kam xarajatlar bilan ishtab chiqaradigan (ishlab chiqarishda muilaq ustunlikka ega bo‘lgan) tovarlarni eksport qiladi va boshqa mamla- katlarda eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqariladigan (ishlab chi- qarishda savdo hamkorlarimutlaq ustunlikka ega bo‘lgan) tovarlarni import qiladu
Agar ikki mamlakat savdo hamkoriga nisbatan kam xarajatlar bi- lan ishlab chiqaradigan (ya’ni, mamlakat ishlab chiqarish xarajatlari bo‘yicha mutlaq ustunlikka ega boTgan) tovarlar bilan o‘zaro savdo qilganda xalqaro savdo foydali boTadi. Mehnat yagona ishlab chiqa- rish omili boTganligi bois ishlab chiqarish xarajatlarida mutlaq ustunlik sharti bir birlik tovami ishlab chiqarishga sarflanadigan vaqt bir mam- lakatda ikkinchisidan kamroq boTishini anglatadi. Agar toTiq band- lik hukmron boʻlsa, ya’ni tovarlar ishlab chiqarishda barcha mavjud resurslardan to‘liq foydalanilyapti deb faraz qilaylik, bir mamlakat doirasida bu shartning bajarilishini quyidagi formula orqali ifodalanili- shi mumkin:
A,Q_t + A₂Q₂ < L, (I)
Bu yerda A - bir birlik birinchi tovami ishlab chiqarishga sarflan- gan vaqt, A₂ - bir birlik ikkinchi tovami ishlab chiqarishga sarflan- gan vaqt, Q_{ - ishlab chiqarilgan birinchi tovar miqdori, Q₂ - ishlab chiqarilgan ikkinchi tovar miqdori, L - mamlakatdagi mavjud mehnat resurslari. Formuladan ko‘rinib turibdiki, birinchi tovar ishlab chiqa- rishni ko‘paytirish uchun mamlakat ikkinchi tovar ishlab chiqarishini qisqartirishga majbur. Va, aksincha, ikkinchi tovar ishlab chiqarilishi- ning har qanday ko‘paytirilishi birinchi tovar ishlab chiqarilishining kamayishiga olib keladi.
Ikkinchi mamlakatni ko‘rib chiqaylik. Bu mamlakatda A^ — bir birlik birinchi tovami ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, A₂'-bir birlik ikkinchi tovami ishlab chiqarishga sarflangan vaqt.
Agar birinchi mamlakatda birinchi tovami ishlab chiqarish uchun ikkinchi mamlakatga nisbatan kam vaqt sarflansa (bu birinchi mam- lakat ikkinchisiga nisbatan mutlaq ustunlikka ega ekanligini bildiradi) bu mamlakat bu tovami ikkinchi mamlakatga eksport qiladi: A_k
Agar ikkinchi mamlakatda ikkinchi tovami ishlab chiqarish uchun birinchi mamlakatga nisbatan kam vaqt sarflansa (bu ikkinchi mam- lakat birinchisiga nisbatan mutlaq ustunlikka ega ekanligini bildira- di) bu mamlakat ikkinchi tovami birinchi mamlakatga eksport qiladi:
^A22
Mutlaq ustunlik nazariyasining kuchli tomoni shundaki, u mehnat- ning qiymat nazariyasiga asoslangan va mehnat taqsimotining yaqqol ustunliklarini nafaqat milliy miqyosda, balki xalqaro miqyosda ham ko‘rsatib beradi. Xalqaro savdoni tushuntirib berishda uning cheklan- ganligi ham yaqqol ko‘rinib turadi.
Bu nazariya u yoki bu tovarlami ishlab chiqarishda mutlaq ustunlik bo‘lmaganda mamlakatlar nima sababdan o‘zaro savdo olib borishini tushuntirib bera olmaydi.