Tashqi iqtisodiy faoliyat va raqobat menejmenti

Nisbiy ustunlik nazariyasi
Adam Smit nazariyasiga ko‘ra, ishlab chiqarish omillari mamlakat ichkarisida to⁽liq harakatchan, ya’ni ular yuqori mutlaq ustunlikka ega bo‘ladigan hududlarga bemalol ko⁴chib o‘ta oladi. Ertami - kechmi, ishlab chiqarish omillarining ko‘chib o‘tishi natijasida bir hududning boshqasidan ustunligi yo‘qolib boradi va omillardan keladigan foyda barobarlashib boradi. Demak, o‘zaro savdo to‘xtab qolishi kerakdek tuyuladi. Biroq David Rikardo mutlaq ustunliklar nazariyasini rivoj- lantirdi va ikki mamlakat o‘rtasida o‘zaro savdo ularning hech biri malum bir tovami ishlab chiqarishdamutlaqustunlikkaega bo‘lmagan- da ham foydali bo‘lishini ko‘rsatib berdi.
Mutlaq ustunlik nazariyasidagi kabi ma’lum bir farazlardan kelib chiqib, nisbiy ustunlik nazariyasi muqobil narx yoki boshqacha qilib aytganda o‘mini qoplash xarajatlari (narxi) tushunchasidan foydalani- ladi. Muqobil narx ikki tovaming ulami ishlab chiqarishga sarflangan ish vaqti orqali ifodalangan narxlarini solishtirishni aks ettiradi (1 birlik tovar ishlab chiqarishga 2 soatlik mehnat sarflangan). Oʻmini qoplash xarajatlari ma’no jihatidan muqobil narxga deyarli mos keladi, farqi shundaki, bunda mehnat sarfiga teskari miqdorlar - vaqt birligida ishlab chiqarilgan tovar birliklari solishtiriladi (1 soat vaqt birligida 1/5 birlik tovar ishlab chiqarilgan).
@ Muqobil narx (opportunity cost) - bir birlik tovarni ishlab chiqarish uchun zarur boHgan ish vaqtining boshqa bir birlik tovarni ishlab chiqarish uchun zarur boHgan ish vaqti bilan ifodalanishidir.
Ikki o‘zgaruvchi orasidagi to‘g‘ridan - to‘g‘ri bog‘liqlikni hisobga olgan holda, 2-tovami ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan vaqt miq- dori bilan ifodalangan 1-tovami ishlab chiqarish uchun zamr bo‘lgan muqobil xarajatlar A₅/A₂ ni tashkil qiladi.
Faraz qilaylik, ma⁵lum bir tovarlami ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan muqobil xarajatlar I mamlakatda II mamlakatga nisbatan kam- roq, ya’ni:
(A/A^CV/A/) (1)
Yoki boshqacha qilib ifodalaganda,
(A/VMA/A/)
1 formula nisbiy ustunlikni ifoda etuvchi formula bo‘lib, u ma’lum bir mamlakatda 2-tovami ishlab chiqarish uchun zarur boigan xara- jatlar orqali ifodalangan 1-tovarga sarflangan ishlab chiqarish xara- jatlari boshqa mamlakatda xuddi shu tovami (2-tovami ishlab chiqar- ish uchun zarur boigan xarajatlar bilan ifodalangan) ishlab chiqarish xarajatlaridan kamligini ko‘rsatadi. Bu har qanday ikki mamlakat va har qanday ikki tovar uchun o‘rinlidir, zero nisbiy ustunlik faqatgina har bir mamlakatdagi mehnat samaradorligi nisbatiga bogMiq bo‘ladi.