17
2.Texnologik hujjatlarning yagona tizimi va uning davlat standartlari.
Texnologik xujjatlarning rо‘yxati va mazmuni texnologik xujjatlar yagona sistemasining davlat
standartlari bilan belgilanadi.
Texnologik xujjatlarning asosiy turlari marshrut kartasi, operatsiya kartasi, eskizlar kartasi,
texnologik instruksiya, asbob-uskunalar vedomostidir. Bularning dastlabki ikkitasidan ishlab
chiqarishning hammasida, keyingilaridan esa kо‘pincha faqat donalab va kam seriyali ishlab
chiqarishda foydalaniladi. Marshrut va operatsiya kartalari xaqida batafsilroq tо‘xtalib о‘tamiz.
Marshrut kartalarida chiqariladigan maxsulotning xarakteridan qat’i nazar, materiallar,
yarimfabrikatlar va zagotovkalar tayyor mahsulotga aylangunicha bosib о‘tadigan butun yо‘l aks etadi.
Marshrut kartada barcha operatsiyalar bо‘yicha buyumlar tayyorlashning texnologik jarayoni tavsifi,
asbob - uskunalar, jixozlar qо‘llanadigan materiallar haqidagi ma’lumotlar, shuningdek normativ
xarakterdagi ayrim ma’lumotlar bо‘ladi.
Operatsiya kartalarida о‘tishlar bо‘yicha har bir aloxida operatsiyaning bajarilishi
marshrut
kartalaridagiga qaraganda batafsilroq ifodalanadi. Shuningdek ularda asbobanjomlarning,
qо‘llanadigan kontrol-о‘lchov nnstrumentlari va priborlarning ratsional ish rejimi kо‘rsatiladi.
Xujjatlarda belgilangan ishlar tartibiga, texnikadan foydalanish qoidalariga, texnologiya
intizomiga aniq rioya qilish texnologik jarayonni amalga oshirishning majburiy shartidir.
Sizlar mehnat ta’limi mashg‘ulotlarida texnologik jarayon odatda uch bosqichdan:
zagotovkalarni olish, tayyor detallarni yasash na buyumlarni yig‘ishdan iborat bо‘lishini bilib oldingiz.
Ana shu
tayyorlov, shakl berish va yig‘ish bosqichlari xalq xо‘jaligining kо‘p tarmoqlariga doir
korxonalardagi texnologik jarayonlarda о‘z о‘rniga ega. Masalan, mashinasozlik korxonasidagi
texnologik jarayonning qanday о‘tishini kо‘raylik.
Tayyorlov bosqichi tayyorlov (quyish, shtampovkalash) sexlarida amalga oshadi. Ularda
dastlabki materiallar va xom ashyolardan bо‘lajak detallarning zagotovkalari olinadi.
Korxonada xom
ashyoniig sarflanishi mazkur sexlardagi ishchilar (quyuvchilar, modelchilar, qolipchilar,
presslovchilar, shtampovkachilar) mehnatining sifatiga va tayyorlov ishlab chiqarishining texnik
jixozlanishiga kо‘proq bog‘liqdir. Zagotovka qanchalik aniq yasalsa, metall ga ishlov berishda u
shunchalik
kam isrof qilinadi, ishlab chikarish shunchalik tejamli bо‘ladi.
Detallarga shakl berish bosqichi mexanika sexlarida о‘tadi. Olingan zagotovkalarga xilma-xil
instrumentlardan fiydalanib turli stanoklarda ishlov beriladi. Bu ishni xar xil kasblardagi ishchilar:
tokarlar, frezerchilar, slesarlar, pardozlovchi va boshqalar bajaradi. Tayyorlangan
detallarga tegishli
sexlarda texnik talablarga muvofiq termik, ximiyaviy yoki boshqacha ishlov beriladi. Bu esa ularning
chidamliligi va mustaxkamligini oshiradi. Ayrim detallarni tashqi muxit ta’siridan saqlash uchun
ularning sirtiga turli qoplamalar surtiladi. Detallar ishlov berish sexlaridai yig‘uv sexiga keladi.
Yig‘ish bosqichini ikki pog‘onaga: tayyorlanadigan buyumning tarkibiy kismi
shakllanadigan
asosiy yig‘ish va buyumni umumiy yig‘ish pog‘onalariga bо‘lish mumkin. Masalan, avtomobil
(zavodining bir sexida dvigatel, ikkinchi sexida bо‘lajak buyumning kuzovi yig‘iladi, bu asosiy
yig‘ish bо‘ladi, umumiy (sо‘nggi) yig‘ish bosh konveyerda boradi:
bunda yig‘ish birliklari na detallardan avtomobil hosil bо‘ladi.
Biz seriyali mahsulot tayyorlashdagi texnologik jarayonning borishini kо‘rib chiqdik. Bu
jarayondan oldin korxonaning konstruktorlik, texnologik va tashkiliy ishlab
chiqarish tayyorgarligidan
iborat yangi buyumni sanoat kо‘lamida о‘zlashtirish amalga oshadi.
Konstruktorlik tayyorgarligi berilgan topshiriqni texnik-iq- tisodiy asoslash va buyumga
qо‘yiladigan texnik talablar ifodalangan dastlabki xujjatni ishlab chiqishdan boshlanadi.
18
Oxirgi natija ishchi xujjat, yani ishchi chizmalar bulib, ularda buyumlarni tayyorlash na kontrol
qilish uchun zarur: yig‘ish
chizmalari, detallarning chizmalari, ularning tafsilotlari va xokazolar
ifodalanadi.
Ana shu xujjatlar asosida korxonaning
texnologik tayyorgarligi amalga oshadi. By tayyorgarlik
maxsulot tayyorlashning texnologik jarayonlarini ishlab chiqarishdan iborat bо‘lib,
u texnologik
xujjatlarda: marshrut, operatsiya kartalari va xokazolarda о‘z aksini topadi. Korxonaning texnologik
tayyorgarligi ishlab chiqarishning texnologik gayyorgarligi yagona sistemasiga, ya’ni xalq
xо‘jaligining istalgan tarmog‘iga mansub har bnr korxona rioya etadigan standartlarga munofik amalga
oshiriladp.
Texnologik jarayonlarni loyixalashda bir tomondan buyumga qо‘yiladigan texnik talablar,
ikkinchi tomondan ishlab chiqarishning imkopiyatlari, unnng zarur stanoklar, instrumentlar va ishchi
kadrlar bilan ta’minlanganligi xisobga oliiadi.
Korxonaning
tashkiliy-ishlab chiqarish tayyorgarligi uning texnologik tayyorgarligiga
chambarchas bog‘liqdir. U sexlar va uchastkalarning konkret tashkil etilishidan, ta’minot, jixoz- larni
joylashtirish, buyumnnng tajriba namunalarini tayyorlash masalalarini aniklashdan iboratdir.
Kо‘pincha mahsulotni sanoag kо‘lamida о‘zlashtirishni tezlashtirish uchun ishlab chiqarishning
ba’zi tayyorgarlik bosqichlari birlashtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
