Tema : Ilimiy stil ha’m onin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri Joba


Ilimiy stil ha’m oni’n o’zgeshelikleri



Download 23,79 Kb.
bet3/5
Sana09.04.2022
Hajmi23,79 Kb.
#539697
1   2   3   4   5
Bog'liq
Ilimiy stil ha\'m onin\' o\'zine ta\'n o\'zgeshelikleri (lekciya)

2.2. Ilimiy stil ha’m oni’n o’zgeshelikleri
A’debiy tildin’ rawajlani’winda ko’rkem so’z sheberleri menen bir qatarda ilim ha’m ma’deniyat maydaninda a’jayip xizmet ko’rsetken ilimpazlardin’ , olardin’ do’retken ilimiy a’debiyatlardin’ a’hmiyetli ulli . Usi ko’z qarastan professor A . I . Efimov a’debiy til haqqinda so’z yetkende , poeziya menen proza stildi rawajlandiriwda jaziwshilar og’ada u’lken ro’l oynaydi , biraq a’debiy tildi , do’rtiwshiler tek jaziwshilar g’ana yemes , ma’selen , ilimiy stildi payda yetiwde ha’m qa’liplestiriwde ilimpazlardin’ ilimiy a’debiyatlardin’ orni girewli dep ju’da duris ko’rsetedi .
Son’g’i jillarda a’lem ilimiy oylarina baylanisli geypara miynetler qaraqalpaq tiline awdari’ldi’. olar ta’biyat ha’m ja’miyettin’ ilimlerine sa’ykes mag’liwmatlar birewge sebepshi boldi .
Bul jag’day qaraqalpaq tilinde ilimiy uslubti , sog’an sa’ykes ilimiy leksikaliq qatlamnin’ do’rewinde belgili orin iyeledi . A’sirese xaliq bilimlendiriw islerinin’ Qaraqalpaq iliminin’ da’wir talaplarina sa’ykes kem – kem rawajlanip bariwi bul procseske unamli ta’sir jasadi .
Qaraqalpaq ilimpazlarinin’ miynetleri u’lken - u’lken monografiyaliq shig’armalar , toplamlar , kitapshalar , maqalalar , bayanatlar tu’rinde qaraqalpaq tilinde basip shig’arilip , ilimiy a’debiyatlar qorina qosildi .
Bul qaraqalpaq a’debiy tilinde ilimiy stildin’ belgili funkcionalliq stillerdin’ biri da’rejesine yerisiwin ,onda ilimiy terminologiyaliq leksikanin’ qa’liplesip ha’m rawajlaniwin ta’miynleydi .
Na’tiyjede tu’rli ilim tarawlari boyinsha terminologiyaliq birlikler qatalmi do’redi .
Filosofiyaliq terminler : Dialektika , sana , ideya , shinliq teoriya , dogma , dogmatizm , filosofiya , ja’miyetlik sana , idealizm , kricizm , abstraktli sa’wle , za’ru’rlik , dialektikaliq ko’z qaras.
Fizikaliq terminler : jilliliq , ku’sh , tartiw ku’shi , terbelis , qozg’alis , elektron , neytron , yadro , akustika , ko’lem .dene , tezlik , su’ykelis , teren’lik , inertsiya ,
Matematikaliq terminler : qosiw , aliw , bo’liw , ko’beytiw , qosindi , ko’beyme , qaldiq , siziq , sigment , ultan , kesim , paralell , kvadrat , tuwri , formula , arifmetika , algebra .
Biologiyaliq terminler : kraxmal , belok , uglevod , sabiw , shan’landiriw , ataliq , jinis , evolyuciya , xromosom , botanika , biologiya , refleks , Darvinizm .
Lingvistikaliq terminler : leksika , leksikologiya , semantika , fonetika , sintaksisi , omonim , antonim , sinonim , metafora , metonimiya , sinekdoha , almasiq , noqat , u'tir .
A’debiyattaniw terminler : gu’rrin’ , osherk , povest , roman , novella , qosiq , da’stan , unamli , obraz , realizm , romantizm , ideya , uyqas , epitet , antiteza , batirlar jiri , trgediya .
Pedogogikaliq terminler : sabaq , ta’rbiya , aqil , ta’rbiya , miynet ta’rbiyasi , fizikaliq ta’rbiya , estetikaliq ta’rbiya , ko’rsetpeli qurali .
Qaraqalpaq a’debiy tilinin’ so’zlik quraminda ilimnin’ bunnan basqa da tarawlari boyi’nsha terminlerdi keltiriwge boladi’ .
Ilim ha’m ma’deniyattin’ rawajlaniwi menen tiykarinda ilimiy - terminologiyaliq qatlam og’ada bay leksikaliq qatlamlardin’ birine aynaldi.
Ilimiy - terminologiyaliq leksika da o’zninin’ rawajlaniw da’wirinde onin’ qa’liplesiwine bag’darlang’an u’lken tariyxiy joldi o’tti . Olardin’ ko’pshilikti qollaniliw jag’dayinda xaliq jalg’awinan o’tip bardi , kem – kem qa’liplesip , turaqli formag’a iye ilimiy terminler sipatinda qa’liplesip ketti . Ma’selen : belgili bir da’wirlerde ta’n ta’rbiyasi , dene ta’rbiyasi , dene ta’rbiya tu’rinde qollanilip kelgen ilimiy termin ha’zirgi fizkultura tu’rinde , yergish g’ap tu’rindegi lingvistikaliq termin ha’zir bag’iniwshi ga’p tu’rinde qa’liplesip otir . Bunday misallardi ju’da’ ko’p sanda keltiriwge boladi : tiri jaratilis – tiri ta’biyat – janli ta’biyat , ko’rsetip oqitiw .
Bunday jetilisiwler a’debiy tildi obiektiv talaplardi tiykarinda iske asip bardi . Na’tiyjede , uliwma xaliqliq , qurami jag’inan bay ilimiy - terminologiyaliq leksika kamalg’a keldi . Onda ilimiy – terminologiyaliq leksikani o’zgeshe bir toparin quraytug’in o’ndirislik - texnikaliq leksika belgili orindi iyeleydi .
Stilistika termini grektin’ “ styls “ ( jaziw qurali ) degen so’zinen aling’an . Stilistika til iliminin’ bir tarawi bolip , ol oy – pikirdi aniq ha’m da’l beriw beriw ushin qollaniladi . Onda tiykarinan , ha’r tu’rli stiller , tildin’ za’ru’rli qurallari ha’m so’ylew ma’deniyatin jaqsilaw jollari u’yreniledi . Stilistika so’zi ha’zirgi waqitta ilimde A’debiy til stilistikasi ha’m ko’rkem a’debiyat stilistikasi bolip yekige bo’linedi . Olardin’ birinshisi - a’debiy til stilistikasi a’debiy tildin’ jazba ha’m awizeki formalarinin’ sistemasin u’yretedi . Yekinshisi - ko’rkem a’debiy stilistikasi shig’armalardin’ , jaziwshilardin’ ha’m a’debiy ag’imlardi’n stillik wo’zgesheliklerin u’yretedi .



Download 23,79 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish